Het bruisende Marokko met al zijn overweldigende drukte en geuren lijkt in de laatste maand van mijn stage in Rabat te zijn gekalmeerd. Waar voorheen alle terrasjes overdag vol zaten (al dan niet alleen maar met mannen), zijn nu de rolluiken van dezelfde tentjes hermetisch gesloten tot de zon onder gaat. Wanneer even na half 8 ’s avonds het gebed klinkt, gaan de luiken omhoog en klinkt er uit alle huizen en cafés joviaal gelach en het gerinkel van borden en bestek. Wat er deze maand veranderd is? De ramadan is begonnen.
Ramadan – een maand van vasten en meer
Het vasten tijdens de ramadan is een van de vijf zuilen van de islam: de vijf grootste religieuze verplichtingen van moslims. Naast het vasten vallen hier ook de geloofsbelijdenis, de rituele gebeden, het geven van aalmoezen en de pelgrimstocht naar Mekka (hadj) onder. Het vasten tijdens de ramadan is zodoende voor veel moslims erg belangrijk.
Zoals velen zullen weten, is de ramadan voor moslims een maand waarin gevast wordt van zonsopkomst tot zonsondergang. Met het vasten wordt niet alleen bedoeld dat moslims niet mogen eten en drinken. Ook roken en seksuele activiteiten zijn verboden, maar wanneer je een moslim zal vragen naar zijn of haar ervaringen tijdens de ramadan, zal hierop waarschijnlijk toch niet de nadruk gelegd worden. De ramadan wordt door moslims namelijk vooral uitgelegd als een magische maand van (geestelijke en lichamelijke) zuivering en bezinning, van familie en naastenliefde.
Wat me in deze maand nog meer opvalt dan normaal, is dat men vaker stopt om de minder bedeelden een extra dirham toe te stoppen en om kliekjes van de uitgebreide avondmaaltijd achter te laten bij straatkatjes. Behalve op het vasten ligt tijdens de ramadan dan ook meer nadruk op tolerantie en liefdadigheid. Men probeert door te vasten stil te staan bij en zich beter te kunnen verplaatsen in mensen die in het dagelijks leven schaarste kennen.
Roddelen en ruzie maken worden tijdens deze maand van bezinning bovendien geprobeerd zo veel mogelijk te vermijden en men nodigt vaker mensen uit om te komen eten bij het verbreken van het vasten. Ook wordt er in deze maand meer (in de moskee) gebeden en wordt de koran elke avond uitgebreid voorgelezen door de imam. Zo reed ik ’s avonds laatst langs een grote groep mannen die ’s avonds in de buitenlucht urenlang zij aan zij aan het luisteren waren naar de koranopzeggingen. Deze gebruiken zijn er om in de voor moslims bijzondere maand van de ramadan hun geloofsovertuiging nog meer toe te laten nemen.
Het ontstaan van de ramadan
‘Ramadan’ is de negende maand van de islamitische maankalender. Deze maand is vanaf het ontstaan van de islam bijzonder geweest omdat de profeet Mohammed in ‘Ramadan’ zijn eerste openbaringen kreeg. De oorsprong van het vasten tijdens deze maand is terug te voeren naar de Slag van Badr in 624 A.D. Bij deze slag vochten ca. 300 moslims tegen 1000 strijders uit Mekka, waarbij de moslims op schijnbaar miraculeuze wijze wonnen. Volgens de islamitische bronnen was de overwinning deels te verklaren doordat de aartsengel Djibriel (ook wel bekend als Gabriel) de moslims bijstond. Als dank aan god zou hierop de vastenmaand zijn ontstaan, waarin de eerbied voor god extra bevestigd wordt. Volgens de islam is de vastenmaand overigens geen exclusief islamitisch gebruik, maar heeft het vasten altijd al (in andere religies) bestaan.
Melk met dadels
In Amsterdam merk ik het elk jaar wanneer de ramadan begonnen is. In de avond zijn er meer mensen op straat, de bakkers verkopen extra veel lekkere koekjes en de Albert Heijn heeft een rekje met ‘ ramadan voedsel’. In Marokko zijn al deze elementen ook aanwezig – in 2.0 formaat. Wanneer ik een van de winkels die overdag wel open zijn bezoek, scharrelen massa’s mensen langs de uitpuilende rekken dadels en andere zoetigheden, peinzend over wat ze zullen eten wanneer de zon is ondergegaan. De maaltijd die dan wordt genuttigd heet de ‘iftar’. Als je mijn vorige column over talen hebt gelezen, zal het niet verbazen dat de Marokkaanse versie hiervan is afgekort naar ‘ftour’.
De ‘ftour’ wordt hier doorgaans niet alleen gegeten. Na een dag van bezinning en verlangen naar eten is er niets leukers dan dit samen met vrienden en familie te doen. Toen ik laatst vlak voor zonsondergang op het strand was, leek het net Zandvoort op een zonnige dag boven de 10 graden. Het strand was afgeladen met families en groepen vrienden die zichzelf hadden neergevlijd op een van de ontelbare stoelen of zelf gefabriceerde banken en tafels van zand. De zanden tafels waren stuk voor stuk gedekt met flessen water en frisdrank en bakjes met allerlei ‘ftour’ hapjes. Na een dag vasten, is de maag niet zo groot als het oog. Daarom wordt het vasten rustig gebroken met een traditionele ‘ftour’ maaltijd die meestal bestaat uit een glas melk, dadels, gekookte eieren, harira (Marokkaanse soep) en koekjes. Na een pauze gaat men hierna soms verder met alle heerlijkheden die gedurende de dag bij elkaar gekocht en gekookt zijn.
De ramadan meemaken in Marokko is zoals eerder aangestipt een heel andere gewaarwording dan in Amsterdam. In het half uur voor de zon ondergaat, stromen de straten leeg – op de enkele voorbij scheurende persoon na die zich naar familie haast voor de ‘ftour’. Wanneer het gebed klinkt dat het verbreken van het vasten aankondigt, voelt het of in elk huis elke avond kerstmis gevierd wordt. Het (overdag) bruisende Marokko heeft plaatsgemaakt voor een Marokko waarin religieuze bezinning en familie (nog) meer naar de voorgrond zijn getreden. In mijn Marokkaanse ontdekkingstocht is de ramadan in Rabat – al kauwend op een dadel na zonsondergang – een bijzondere afsluiter.
Foto’s: Yasmine Bentoumya en Femke Hamers
Yasmine Bentoumya (1992) doet de master Geschiedenis van de Internationale Betrekkingen aan de Universiteit van Amsterdam. Momenteel loopt zij stage bij de Nederlandse ambassade te Rabat, de hoofdstad van Marokko. Yasmine schrijft voor Jonge Historici twee columns over haar leven in Marokko.
