A cat lady is a cultural archetype or a stock character, often depicted as a woman, a middle-aged or elderly spinster, who owns many pet cats. The term can be considered a pejorative or may be affectionately embraced.
Wikipedia, “Cat lady“.
Dit is de openingsalinea van de Wikipedia-pagina gewijd aan de cat lady, ook wel bekend als het gekke kattenvrouwtje. Blijkbaar kan deze term zowel negatief als positief worden gebruikt. Opvallend zijn de wetenschappelijke studies die dit Wikipedia artikel sieren. Deze zijn specifiek gericht op zaken waar de cat ladies zogenaamd om bekend staan: (menselijke) relatieproblemen, depressie, angsten en verzamelproblemen.
Gelukkig zijn er ook positieve noten te vinden in de online encyclopedie. Zoals dat het woord ‘crazy’ nu ook vaak grappig of hartelijk wordt gebruikt. Daarnaast wordt gewezen op het gender-stereotype dat inherent lijkt aan het beeld van het ‘gekke’ kattenvrouwtje en de manier waarop dit denkbeeld ondermijnd kan worden: de crazy cat lady kan ook verwijzen naar iemand die katten redt en opvangt, of simpelweg een dierenliefhebber is.
Het lijkt erop dat het suffe kattenvrouwtje een make-over heeft ondergaan. Volgens schrijfster Liz Hoggard is 2019 zelfs het jaar dat de crazy cat ladies hip werden. ‘Once I would have blushed, but now I’m out and proud’, zegt ze over haar ervaring als kattenvrouwtje. De kattenvrouwtjes van deze wereld, zoals ondergetekende, hoeven zich niet langer te schamen voor hun liefde voor katten – daar is niks raars (meer) aan.
Een ander voorbeeld van een modern, hip kattenvrouwtje dat wordt genoemd door Hoggard is Taylor Swift. Regelmatig deelt Swift haar katten met miljoenen volgers wereldwijd via haar sociale media accounts – met bijschriften die duidelijk aangeven hoe gek ze op ze is. Zo is hieronder te zien dat ze het gezicht van haar kat Olivia als oorbellen heeft laten maken. Bovendien vergezellen haar katten haar vaak tijdens tours of andere reizen door de Verenigde Staten om te voorkomen dat ze ze te lang moet missen. Ook hier plaatste ze een voorbeeld van op Instagram. Ondanks dat ze haar katten een normale opvoeding probeert te geven, mogen toch ook ‘the little ones’ met bekendheden op de foto als ze die toevallig tegenkomen.
In dit essay zal ik ingaan op het partnerschap dat bestaat, of lijkt te bestaan, tussen katten en vrouwen. Een link die we vandaag de dag terugzien in internationale supersterren als Taylor Swift. Dit is echter niets nieuws onder de zon: in het verleden werd deze zogenaamde link tussen katten en vrouwen vaak gelegd. Zo werden in de Verenigde Staten tijdens de negentiende eeuw huisvrouwen regelmatig vergeleken met katten: beiden zouden ‘immers’ gehecht zijn aan hun plaats binnen het huishouden – of waren hier zelfs essentieel voor – en beiden waren ‘van nature’ schone, elegante wezens. Net als huisvrouwen werden katten in de Amerikaanse samenleving frequent gepositioneerd in de context van het huiselijkheidsideaal – onder Angelsaksische historici ook wel bekend als de cult of domesticity.
Het Amerikaanse huiselijkheidsideaal
In de Verenigde Staten van de negentiende eeuw schreef het huiselijkheidsideaal een heldere tweedeling van de maatschappij voor: de ‘mannelijke’ openbare ruimte en de ‘vrouwelijke’ privésfeer. Terwijl mannen buitenshuis in fabrieken gingen werken werden vrouwen geacht zich te ontfermen over de wereld van het huishouden en het creëren van liefelijke rustplaats voor haar gezin – een tegenhanger van de harde competitie buitenwereld waar manlief werkte. Het huishouden was de plek waar een vrouw haar levenstaak van echtgenote, moeder en huisvrouw uitvoerde.
Katten werden vaak geprezen voor hun sterke band of liefde voor hun woonplaats, hun van nature schone aard, hun uitstekende moederkwaliteiten en de huiselijke, knusse sfeer die zij zouden aanwakkeren in mensen. Als gevolg werd de link tussen kat en huisvrouw veelvuldig gelegd. Vaak gebeurde dit in het raamwerk van het huiselijkheidsideaal.
De link tussen kat en vrouw kon positieve gevolgen hebben. Zo konden negentiende-eeuwse vrouwen aan de slag in kat-gerelateerde beroepen, zoals het fokken van (ras)katten of het opvangen van katten in de zomermaanden. Deze link kon echter ook negatiever uitpakken: katten werden gezien als het ‘minderwaardige’ gezelschapsdier ten opzichte van andere huisdieren zoals honden; net zoals vrouwen werden gezien als het ‘minderwaardige’ geslacht in vergelijking met de man. In de hoogtijdagen van het Amerikaanse huiselijkheidsideaal kon de link tussen kat en vrouw dus ook worden gebruikt om beiden onder de duim te houden.
Tegenstrijdigheden
Ondanks de ‘duidelijke’ overeenkomsten tussen kat en vrouw waren er ook belangrijke eigenschappen van de kat die niet strookten met het huiselijkheidsideaal. Ten eerste het gedrag van de huiskat. In tegenstelling tot de negentiende-eeuwse (huis)vrouw was de Felis silvestris catus namelijk onafhankelijk. Waar de toenmalige huisvrouw werd gezien als onderdanig en afhankelijk van de broodwinning van haar echtgenoot, was de huiskat in staat om in grote mate voor zichzelf te zorgen.
Bovendien had de huiskat de reputatie van een genadeloos roofdier. Zo’n soort monster paste natuurlijk moeilijk in de liefelijke omgeving van het Amerikaanse huis en haard – zeker zoals voorgeschreven in het huiselijkheidsideaal. In haar boek over de historische ontwikkeling van de culturele identiteit van katten door de jaren heen merkt historicus Katharine Rogers dan ook terecht op dat huiskatten hoofdzakelijk werden afgebeeld als ‘plum kittens with round heads and big round eyes (…) apparantely devoid of claws or fangs’.[1] Blijkbaar waren katten welkom in het gezin – zolang hun ‘ware aard’ maar kon worden verborgen.
De aanwezigheid van dieren
Die interactie tussen mens en kat (of elk willekeurig dier) is al regelmatig onderzocht. Deze opname van katten in de menselijke maatschappij is voornamelijk beschreven vanuit de perspectieven van de zoölogie, evolutionaire biologie, antropologie en archeologie. Academici hebben tot op heden echter relatief weinig aandacht besteed aan de historische en sociaal-culturele aspecten van het proces waarop katten werden geïncorporeerd in de menselijke samenleving, vooral de negentiende eeuw wordt overgeslagen. Dit is een gemiste kans, de interactie tussen mens en dier kan namelijk veel zeggen over een samenleving.
De positie van vrouwen en het huiselijkheidsideaal in de Verenigde Staten rond 1900 is een goed voorbeeld. In deze periode werden katten door voornamelijk vrouwen in hun leven opgenomen als beschavingsinstrumenten, voorbeeldige moeders, vierbenige familieleden, mode objecten en als een mogelijkheid om geld te verdienen. Andere thema’s die door deze lens kunnen worden bekeken zijn onder andere klasse, etniciteit, gender verwachtingen, consumentencultuur, oorlogsretoriek, transnationalisme, menselijke interactie met de natuur, de vraag wat een beschaving inhoudt, het opvoeden van kinderen, het dagelijks leven en de financiële mogelijkheden van vrouwen. Historisch onderzoek doen naar de rol van dieren kan dus een schat aan informatie opleveren, zo lang historici maar openstaan voor hun aanwezigheid en invloed.
De sociaal geaccepteerde moderne (crazy) cat ladies
Tijden zijn veranderd. Vrouwen moesten in de tijd dat het huiselijkheidsideaal hoogtijdagen vierden rekening houden met allerlei restricties. Vandaag de dag is de situatie in een hoop landen een stuk beter en worden vrouwen steeds meer als gelijke gezien – al zijn we er nog niet. De situatie van katten is evenzeer sinds de negentiende eeuw verbeterd: ze worden steeds minder als makkelijk vervangbaar huisdier gezien. Helaas geldt ook hier: we zijn er nog niet. Anders dan bij honden, is het haten van katten nog steeds iets dat sociaal acceptabel is. Bovendien zijn katten nog steeds vaak slachtoffers van terloopse mishandeling.
De interactie tussen kat en vrouw is evenzeer gemoderniseerd. ‘The cat lady is beginning to change her own narrative (…)’, zegt Hoggard dankbaar. Steeds meer vrouwen verzetten zich tegen de stereotypering van het gekke kattenvrouwtje. Zo ook fotograaf Brianne Wills. Zij begon met het Instagram account ‘Girls and Their Cats’ om een meer positief beeld te laten zien van vrouwen en de katten met wie ze samenwonen. Momenteel heeft het account ruim 43.400 volgers en Wills heeft zelfs een boek gepubliceerd met de vijftig portretten van moderne, onafhankelijke vrouwen samen met hun katachtige huisgenoten.
Vrouwen en katten worden niet langer aan elkaar gekoppeld worden om beiden als minderwaardig weg te zetten. Dit blijkt onder andere uit het feit dat ze nu zelf in actie komen om stereotypes aan te passen. In de negentiende eeuw probeerden vrouwen al om meer onafhankelijk te worden binnen de restricties van het huiselijkheidsideaal, bijvoorbeeld door het fokken, showen of opvangen van één van de meest onafhankelijke dieren, namelijk de kat. Vrouwen en katten konden op dit gebied een goed team vormen, waardoor ze zelfs het huiselijkheidsideaal konden overstijgen.
Dit partnerschap is niet voor niks geweest: vandaag de dag zijn vrouwen zo goed als onafhankelijk van zoiets als het huiselijkheidsideaal. Ook vrouwen mogen en kunnen nu (in een hoop landen) de onafhankelijke wezens zijn die katten altijd al zijn geweest. Samen laten ze nu zien dat het oké om een kat in huis te hebben en van hem of haar verschrikkelijk veel te houden.
Zodra de kat – of elk ander dier – de menselijke beschaving binnentrad werd er een culturele identiteit gecreëerd. Het is belangrijk om dit kritisch te bekijken, aangezien allerlei soorten eigenschappen op de kat werden geprojecteerd. Dit gebeurde niet zozeer om de bestwil voor katten, maar voornamelijk zodat mensen hun punt konden maken. Het feit dat het aanvechten van het gekke kattenvrouwtje stereotype een zeer recente ontwikkeling is laat zien hoe hardnekkig deze culturele identiteit kan zijn – en helaas blijft de kat voor vele nog steeds een twijfelachtig huisdier. Desondanks verrijken katten het menselijke bestaan al eeuwen. Het wordt daarom hoog tijd om katten niet alleen maar te beschouwen als dragers van een culturele identiteit, maar als onafhankelijke dieren.
Door Kirsten Weitering.
Kirsten Weitering (1995) is in 2019 afgestudeerd aan de Universiteit Leiden waar zij de research-master History: Cities, Migration and Global Interdependence deed. Tijdens haar studie richtte zij zich voornamelijk op de sociaal-culturele geschiedenis van de Verenigde Staten in de negentiende en begin twintigste eeuw. In dier-mensgeschiedenis heeft zij haar passie voor geschiedenis en dieren kunnen combineren. Zo schreef zij over animal agency, de poema’s in Yellowstone National Park en president Theodore Roosevelt, de rol van de scholar-advocate binnen de subdiscipline en de representatie van vleesproductie en -consumptie in New York eind negentiende eeuw. Momenteel werkt zij als communicatiemedewerker bij de Partij voor de Dieren.
[1] Katharine M. Rogers, The Cat and the Human Imagination: Feline Images from Bast to Garfield (Ann Arbor 1998) 108.
Eén gedachte over “Essay | Van suf kattenvrouwtje tot crazy cat ladies – De historische link tussen kat en vrouw”
Reacties zijn gesloten.