Zuchtend komt een gids van Linlithgow Palace, Schotland, de museumwinkel binnengelopen. ‘Een bezoeker wist zeker dat er een deur aan de linkerkant zat, terwijl ik bleef herhalen dat hier nooit een deur heeft gezeten!’, vertelt de gids geïrriteerd. ‘Heb je wel duidelijk gemaakt dat dit paleis er in Outlander anders uitziet?’ vraagt een collega. ‘Meerdere keren,’ verzucht de gids, ‘maar ze wilde het niet van me aannemen. Ik heb haar moeten tegenhouden voordat ze op haar eigen houtje de trap opliep.’
Geschiedenis lijkt met de dag populairder te worden. Historische romans doen het nog altijd goed, maar ook films en series over het verleden zijn er de laatste jaren in overvloed. Vaak staat dit op gespannen voet met academische geschiedschrijving: voor een film of serie is een goed verhaal over het algemeen belangrijker dan historische nauwkeurigheid. Is dat erg? Kan een serie te ver gaan in deze geschiedvervalsing, of is dit toegestaan als het de geschiedenis interessanter maakt voor een breed publiek?
Het goede voorbeeld
Allereerst is het goed om te noemen dat er films en series zijn die veel waarde hechten aan historische accuratesse. Downton Abbey is hiervan het perfecte voorbeeld. Hoewel dit kostuumdrama een verhaal vertelt over een fictieve familie, wilde de regisseurs er alles aan doen om het Engeland van de twintigste eeuw zo nauwkeurig mogelijk in beeld te brengen. Om dit te verwezenlijken werd historicus Alastair Bruce aangesteld, een expert op het gebied van etiquette. Hij moest ervoor zorgen dat die tot in de details klopte: hij inspecteert of de tafels goed gedekt zijn, zorgt ervoor dat de personages elkaar op de juiste manier begroeten en legt acteurs uit hoe zijn of haar personage in een bepaalde situatie zou handelen. Er verscheen zelfs een documentaire over zijn rol achter de schermen, die benadrukt hoe belangrijk Bruce is voor de serie. Zijn oordeel is het team veel waard, waardoor hij vaak beslissingen mocht nemen die normaal gesproken alleen door de regie werden genomen.
De documentaire over het werk van Bruce bevestigt een stereotype beeld van de historicus die alleen maar waarde hecht aan historische feitjes en niet kijkt naar de entertainmentwaarde van een serie of film. Ik denk dat de rol van Bruce juist goed laat zien hoe historici en regisseurs samen kunnen werken, en dat er op die manier iets moois tot stand kan komen. Het kost meer tijd om alle details precies te laten kloppen, maar als historicus vind ik het heerlijk om te zien hoeveel waarde er aan historische accuratesse wordt gehecht. Zelfs de cast vond Bruce een goede aanvulling en noemden hem liefkozend ‘The Oracle’.
Het Outlander effect
Media die zoveel waarde hechten aan historische accuratesse zijn helaas in de minderheid. Veel series laten zich weliswaar goed informeren over historische gebeurtenissen, maar geven hier een bepaalde twist aan zodat dit voor het publiek interessanter wordt. Outlander mengt feit en fictie continu door elkaar, waardoor het onderscheid tussen de twee soms lastig te maken is. De serie vertelt het verhaal over de twintigste-eeuwse Claire die terechtkomt in achttiende-eeuws Schotland. In Schotland maakt Claire de jakobitische opstand mee, terug in haar eigen tijd worstelt ze met haar huwelijk. De distinctie tussen de achttiende en twintigste eeuw is dus ook meteen het verschil tussen het fictieve verhaal en het verhaal dat voornamelijk gebaseerd is op historische gebeurtenissen. Omdat Claire met een twintigste-eeuwse blik de achttiende eeuw instapt krijg je als kijker het idee dat je je zelf in die tijd bevindt. Dit haalt de waarde van de historische gebeurtenissen naar beneden (Claire weet van tevoren wat er staat te gebeuren terwijl dit in de geschiedenis natuurlijk niet het geval was), maar dit zorgt er wel voor dat de serie erg toegankelijk is.
Outlander is inmiddels al zo populair dat dit een zichtbaar effect heeft op het toerisme in Schotland, er wordt zelfs gesproken van een ‘Outlander effect’. De industrie speelt hier goed op in: zo zijn er meerdere Outlander tours beschikbaar en promoten historische locaties zichzelf door hun rol in de serie duidelijk te maken.
Hoewel Outlander duidelijk fictie is, inspireert de serie mensen wel om de geschiedenis van Schotland in te duiken. Als toeristen inderdaad naar de locaties in Schotland gaan hoeft dit bijvoorbeeld niet te betekenen dat ze geïnteresseerd zijn in een andere kant van de geschiedenis, ze zijn daar immers alleen vanwege een fictief verhaal. Linlithgow Palace diende in Outlander bijvoorbeeld als een van de gevangenissen, de oorspronkelijke functie van het paleis was compleet anders. Dit verklaart de botsing tussen de gids en de bezoeker: de gids kent het gebouw zoals het is, de bezoeker heeft er een totaal andere voorstelling van.
Positieve gevolgen
Tegelijkertijd zorgt de bloei van toerisme er wel voor dat historische locaties meer inkomsten krijgen. Zo kon Culloden, het slagveld dat een belangrijke rol speelt in zowel de geschiedenis als de serie, langer openblijven omdat Outlander-fans de kas spekten. Dit kan ervoor zorgen dat er meer geld vrijkomt voor het onderhouden van deze locaties, wat weer voordelig is voor andere bezoekers die geïnteresseerd zijn in dit deel van de Schotse geschiedenis.
Het lijkt erop dat het effect van een historische serie onderling sterk verschilt. Downton Abbey is een volledig fictief verhaal, in een historisch accurate setting. Outlander is daarentegen een fictief verhaal dat binnen een historisch verhaal wordt geplaatst. Downton Abbey is daarmee in mijn ogen een betere historische fictie dan Outlander, omdat het uitgangspunt van de serie de historische setting is in plaats van het persoonlijke verhaal van Claire. Maar omdat Outlander zorgt voor een ware bloei in interesse in de Schotse geschiedenis mag het effect van deze serie niet onderschat worden.
Het blijft gissen hoe een bepaalde serie bijdraagt aan de educatie van de kijker. Ik zou altijd pleiten voor een samenwerking tussen historici en regisseurs, maar ik ben me ervan bewust dat niet elke productie hier het budget voor heeft. Een lichte vorm van geschiedvervalsing kunnen in ieder geval een groter doel dienen. Als een laagdrempelige manier van informatievoorziening ervoor zorgt dat een bepaald deel van de geschiedenis meer aandacht krijgt, moeten we hier misschien alleen maar blij mee zijn. Ondanks dat een serie als Outlander veel onjuistheden bevat kan dit leiden tot een interesse in de ‘echte’ geschiedschrijving en volgt een roep om meer informatievoorziening over deze periode. Hieraan kunnen historici goed bijdragen.
Door Inge Kleefman.
Inge Kleefman (1999) behaalde eerst een propedeuse journalistiek op hogeschool Windesheim en is daarna begonnen aan een studie geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, waar ze nu in haar tweede studiejaar zit.
