Het beste van vorig jaar in beeld

“It’s a way of escaping thoughts about death. We like lists because we don’t want to die.”

In dit interview met der Spiegel beschreef Umberto Eco de eeuwenoude drang naar het maken van lijsten. De lijst is al zo oud als de beschaving zelf, zo beweert Eco; Homerus maakte eindeloze lijsten van de schepen van de Grieken, koningsdynastieën werden verantwoord in heldere lijsten en het waren lijsten die orde brachten in de uitpuilende rariteitenkabinetten van de zeventiende eeuw. Volgens Eco zijn we met name dol op de lijsten die we nooit af zullen hebben, zij zijn een schijnidee van oneindigheid in ons eigen eindigende leven.

In navolging van deze traditie blikt JHSG terug op de essentiële historische films, documentaries en tv-series uit het jaar 2014. Deze lijst is niet perfect, noch af. Het is een greep uit werken die zich op enigerlei wijze hebben bezig gehouden met het uitbeelden van het historische. Daarnaast hebben zij gemeen dat ze in het kalenderjaar 2014 in Nederland zijn uitgekomen of uitgezonden. De lijst is in willekeurige volgorde opgebouwd.

Ida: sferische zwart-witfilm over de herinnering aan de Holocaust in het Polen van de jaren zestig

Anna is een jonge novice die, voordat ze haar intrede in een klooster maakt, op zoek gaat naar haar familiegeschiedenis. Samen met haar tante, een rechter die zich omhoogwerkte in de begindagen van het communistische regime, reist ze door de achterlanden van Polen. Anna ontdekt dat haar ouders Joods waren en begint een zoektocht naar hun sterfplaats. De vernietigende aard van de Holocaust en de ontkenning en onwetendheid van de mensen die zij op haar pad tegenkomen maken deze zoektocht vrijwel onmogelijk. Ida vindt desondanks betekenis in het niet-weten en het niet kunnen kennen van het verleden. De film gaat prachtig voorbij aan een al te reflectieve opstelling die zo kenmerkend is voor de omgang met de Holocaust in film. Te midden van totale vernietiging, vergetelheid en ontkenning vindt Anna voldoening.

Boyhood: meeslepende life-course analyse over opgroeien in het begin van de 21e eeuw

In zijn studie ‘Children of the Great Depression’ onderzocht Glen Elder de levensloop van kinderen die opgroeiden ten tijde van de grote depressie. Dit werk kan binnen de Life Course Theory geplaatst worden omdat hethistorisch actoren aan de hand van hun volledige levensloop onderzoek en de invloed van gebeurtenissen op micro en macro niveau analyseert. Boyhood is een studie in LifeCourse Theory van fictieve aard. Richard Linklater filmde verspreid over 12 jaar de scenes voor één film. Het script ontstond gaandeweg en werd mede gevormd door de echte levens van de acteurs. Het resultaat: een twee-en-een-half uur durend epos over opgroeien in het eerste decennium van de 21 eeuw. Het verhaal van hoofdrolspeler Ellar Coltrane en zijn familie wordt aangrijpend in het geheel aan tijd dat voorbij gaat. Vooral de jonge historicus kan zich vergapen aan verwijzingen naar zijn eigen kindertijd en jeugd: van Britney Spears en Coldplay tot Dragonball Z en Harry Potter.

The Missing Picture: het afgrijselijk verhaal over een familie ten tijde van de Rode Khmer, uitgebeeld met kleipoppetjes

Hoe vertel je het verhaal van je jeugd als de enige overgebleven beelden uit deze tijd propagandamateriaal zijn? Wat als de makers van dit propagandamateriaal een moorddadige omverwerping van de samenleving bewerkstelligden die het leven van je gehele familie hebben gekost? The Missing Picture is Rithy Phans antwoord op deze vragen. Phan werd als kind met de rest van zijn gezin door de Rode Khmer gedeporteerd naar het platteland van Cambodja om daar onder moorddadige omstandigheden dwangarbeid te verrichten. Zijn vader, moeder en zussen stierven voor zijn ogen, zelf werkte hij lange tijd in een ziekenhuis, waar hij dagelijks de lijken van andere slachtoffers begroef. Dit zijn wat hij noemt de ‘missing pictures’ die de cameramannen van de Rode Khmer niet hebben vastgelegd. Zijn hele leven lang is hij achtervolgd door deze herinneringen zonder beelden en daarom maakt hij ze na met behulp van kleipoppetjes. Als kijker wordt je helemaal meegezogen in de stille kleibeelden, mede dankzij de voice-over van Phan. Deze is oprecht, persoonlijke en reflectief. De kijker blijft achter met het gevoel gedeeld te hebben in de vertelling van een onmogelijk te vertellen verhaal.

The Grand Budapest Hotel: de beste (quasi-)historische film over het vooroorlogse Europa van 2014

Wes Anderson maakte met deze film een van de meeste geslaagde verfilmingen van de ondergang van het oude Europa in de dagen voor de aanvang van WO II. De film loopt over van fictieve elementen en is in zijn verbeelding alles behalve historisch correct. Het plot volgt het verhaal van de strikte, waakzame conciërge Gustav en zijn lobby-boy Zero. Zij komen terecht in een moordcomplot en doorkruisen het fictieve alpenstaatje Zubrowka. Tegelijkertijd wordt dit staatje bezet door zijn buurland en verandert het Grand Budapest Hotel het hoofdkwartier van de SS-achtige ZigZag-divisie. In deze quasi-historie is de kijker getuige van de ondergang van het onschuldige vooroorlogse Europa, verbeeld in het personage van Mr. Gustav. Hij ziet een door hem geliefde wereld, van luxe, gastvrijheid en poëzie, verdwijnen in het oorlogsgeweld. In de geschiedenis van het idee ‘Europa’ is de visie van The Grand Budapest Hotel een urgente, scherpe maar tegelijkertijd ook prachtige en vermakelijke toevoeging. Bij de Jonge Historici verscheen al eerder een recensie, deze kun je hier lezen.

Mad Men (seizoen 7): existentialistische kijk op de ondergang van een oude en de opkomst van een nieuwe wereld in de VS tijdens de jaren ‘60

Al zeven seizoenen lang is Mad Men een fascinerende hybride tussen constructie en deconstructie. Enerzijds vormt de serie het culturele discourse over de jaren ‘60 in de VS. Anderzijds deconstrueert de serie het beeld van een periode waarin hippies, demonstraties en popmuziek de wereld zouden hebben gevormd. Het oogpunt van hoofdpersoon Don Draper en zijn collega’s in de reclamewereld verankeren de jaren ‘60 in een tegendiscourse waarineen problematische deling in de maatschappij, tussen zwart-en-wit en jong-en-oud, centraal staat. Mad Men combineert dit met een existentialistische kijk op de levens van zijn personages; allen vechten zij tegen onoverwinnelijk krachten, waarvan ‘het verleden’ veelal de meest geduchte vijand is. Dit lijkt toe te werken naar een weinig opbeurende finale in het laatste seizoen dat in het voorjaar van 2015 wordt uitgezonden.

https://www.youtube.com/watch?v=o9wcBDFetAE

The Wind Rises: meesterlijke verbeelding van de ondergang van het Japanse keizerrijk en de schuldvraag in oorlogstijd

Geen enkel werk op dit lijstje weet een enkelvoudige visie op het verleden zo mooi in beeld te brengen als The Wind Rises. Alleen al de impressionistische animatiebeelden maken de film onmisbaar. Achter de prachtige beelden bevind zich een gelaagde verhandeling over het Japan in de jaren ‘30 en ‘40 en een weemoedige biografie van Horikoshi, een dromerige vliegtuigbouwer wiens meesterwerken de ruggengraat werden van de Japanse oorlogsmachine. Volgens enkele criticasters staart Miyazaki zich blind op de onschuldige romanticus Horikoshi en miskijkt hij zich op het macro-narratief van vernietigend Japans imperialisme. Deze kritiek blijft niet overeind in een totaal-analyse van de film. De film veroordeelt de handelingen van het keizerrijk in de periode scherp, niet alleen in plot maar vooral in de beeldtaal. “De droom van de luchtvaart is vervloekt”, verzucht Horikoshi tegen het einde. Met het macro-narratief van de Japanse geschiedenis laat de film zien dat tevens de dromen van moderniteit en vooruitgang vervloekt zijn. Bij de Jonge Historici verscheen al eerder een recensie, deze kun je hier lezen.

Andere Tijden Special: terugblik jaren ‘90

Deze andere tijden special breekt met het format waarmee het programma al 25 jaar documentaires maakt. De terugblik bevat een globale lijn maar heeft meer weg van een collage, er zijn geen interviews opgenomen met sleutelgetuigen en zelfs de fijne stem van presentator Hans Goedkoop is grotendeels afwezig. De special gaat op zeer geslaagde wijze uit van de herinnering van de kijker. De aflevering bevat een geweldige keur aan beeldmateriaal, van de val de muur tot premier Wim Kok die wordt uitgelegd hoe een computer werkt. Het geheel heeft een colligerende-werking waarbij een heldere duiding wordt geïnsinueerd in plaats van gedicteerd. De breuk tussen de zogenaamde onschuldige, welvarende jaren negentig en de jaren van oplopende spanning na 2001 is niet zo sterk als men weleens denkt, adus Hans Goedkoop in de conclusie. Onder de oppervlakte broeide de onrust die na de eeuwwisseling voelbaar werd.

Bekijk de special hier.

12 Years A Slave: een geschiedenis van de alledaagse gruwelijkheid van de slavernij

Het meest geslaagde aan 12 Years A Slave is de wijze waarop de slavernij wordt ontdaan van het aura van abnormaliteit en onvoorstelbaarheid. Steve McQueen doet dit door de aandacht op het grotere plaatje te richten, met zijn kalme shots van de natuur van het zuiden en rustieke beelden van katoenplantages. Tussen de mishandeling en de uitbuiting toont McQueen de levens van mensen die zich op alledaagse wijze bewegen in de gruwellen van het slavernijsysteem. Slaaf, slavendrijver en omstander worden in de film bewogen door invoelbare emoties als angst, machtslust, zelfredzaamheid en acceptatie. 12 Years A Slave ontstijgt hiermee het niveau van de biografiefilm en wordt een historisch filmdocument van groot belang. Bij de Jonge Historici verscheen al eerder een recensie, deze kun je hier lezen.

Mr. Turner: prachtige biografie van brompot en meester-schilder John Turner

Mr. Turner doorbreekt de voorspelbaarheid van de biografische formule. De film is een overtuigende ode aan anti-held John Willam Mallord Turner, gerenommeerd landschapsschilder uit de 19e eeuw. Het acteerwerk van Timothy Spall is meesterlijk. Regisseur Mike Leigh handhaaft een onconventionele aanpak in zijn film die bijdraagt aan het thema van eigengereidheid. Dick Pope, de vaste cinematograaf van Leigh, tovert de 19e eeuwse landschappen op overtuigende manier op het scherm. De film maakt door deze combinatie van overtuigend karakterwerk en historische context een mooie tweesprong tussen biografie en tijdsbeeld. Recensent Vera van Oosterom concludeerde in haar recensie van 1 december: “Zo balanceert de film op bijna magische wijze tussen schilderij en film, statisch en beweging, stilstaan en vooruitgaan. Liever dan hierover een standpunt in te nemen zet de film vooral een William Turner neer die, zeker richting het einde van zijn leven, kostte wat het kost het licht wilde vangen en vast wilde leggen. Tegelijkertijd herinnert de film ons eraan dat zowel schilderen als filmmaken – en wellicht ook geschiedschrijven – vooral veel méér is dan dat. Bij de Jonge Historici verscheen al eerder een recensie, deze kun je hier lezen.

Noah: bijbelverhaal wordt kunstzinnige reflectie op mens-zijn

Iedereen zou Noah moeten zien voor één scene. Wanneer Noach en zijn gezin zich halverwege de film in de ark hebben verschanst, vertelt Noach het scheppingsverhaal. Tegelijkertijd bombardeert regisseur Darren Aronofsky de kijker met de beelden van de oerknal, het ontstaan van ons sterrenstelsel, de evolutie van diersoorten en uiteindelijk het ontstaan van de mens zelf. Deze slimme hybride van Bijbel en wetenschap is zowel in schaal als uitvoering een van de meest geslaagde historische verbeeldingen in de film van het afgelopen jaar. Is Noah een historische film? In de strikte betekenis van dit lastige woord niet echt. De film is vooral historisch in de wijze waarop Aronofsky het eeuwenoude Bijbelverhaal beschouwd als een historisch narratief waarin hij ruimte zoekt om te reflecteren op de verhouding tussen mens en god en de plaats van de mens in de wereld.

Mitt: empatisch portret van de man die niet de volgende president van de VS werd

In de geschiedenis van grote leiders is een vanzelfsprekende voorkeur voor de overwinnaars, de hervormers en tirannen. De net-niet historische helden worden zelden aan een lijvige analyse onderworpen. De documentaire Mitt tracht voormalig presidentskandidaat Mitt Romney te redden van deze vergetelheid. Romney verloor in 2012 de presidentsverkiezingen van Barack Obama. Filmmaker Greg Whiteley filmde de aanloop naar deze verkiezing en maakt een empathisch portret. Romney is in de documentaire zo sympathiek dat je als kijker wel moet twijfelen aan de geschiktheid van deze man voor de politiek. Vooral achter schermen is Romney een gepassioneerd man die goed weet te vertellen waar het in het land misgaat, maar zelden vurig vertelt over oplossingen. In enkele scenes lijkt de twijfel ook bij de reflectief ingestelde Romney zelf toe te slaan. Deze zakelijke, intelligente en reflectieve Romney is bovendien een mooi tegenideaal voor de trend van de manipulerende en moorddadige politici die veel werken van populaire cultuur in 2014 bevolkten.

Ruud KlompRuud Klomp (1988) studeerde in 2012 Cum Laude af aan de Radboud Universiteit Nijmegen in de richting Actuele Geschiedenis. Zijn expertise ligt op het gebied van herinneringsdiscourse in populaire cultuur, met nadrukkelijke interesse in Holocaustherinnering. Als financieel lucratieve hobby doceert hij Geschiedenis, Filosofie en Maatschappijleer aan welwillende jeugd. Enige vrije tijd vergooit hij aan het schrijven over populaire cultuur, muziek maken (bluesrockgitaar), Superheldenfilms en Twitter (@RuudKlomp)

 

 

Berichten gemaakt 1231

Eén gedachte over “Het beste van vorig jaar in beeld

  1. Mooi lijstje met een aantal films die ik nog niet gezien heb. Grand Budapest was prachtig (twee keer in de bios gezien) en Ida is er eentje die al een tijdje op m’n “to watch” lijstje staat. Het zwart-wit ziet er erg mooi uit.

Reacties zijn gesloten.

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven