Jonge Historici Oordeelt: de Libris Geschiedenis Prijs 2017 – Selma

Unieke blik op het dagelijks leven in China ten tijde van Mao

“Nederland was totaal anders geweest dan ze zich had voorgesteld. Vreemd was dat niet, haar laatste herinneringen dateerden uit de schrale jaren na de oorlog, toen alles nog op de bon was en er woningnood heerste. De huidige overvloed had haar verbluft. […] In Peking, zo had de Hollandse pers bericht, was een revolutie uitgebroken. In plaats van drie was ze vijf maanden gebleven, in de hoop dat de onrust in China dan zou zijn overgewaaid, maar toen werd het toch echt tijd dat ze terugkeerde naar haar gezin.” (blz. 6)

Carolijn Vissers heeft belangstelling voor (post)communistische samenlevingen en staat vooral bekend om haar reisverhalen. Daar moet Selma nadrukkelijk niet toe gerekend worden, maar het verklaart wel haar mooie beschrijvingen van de schrijnende situatie in China onder het bewind van Mao. Haar boek biedt een uniek inzicht in het ‘gesloten’ en relatief onbekende China van de jaren vijftig en zestig. Visser heeft duidelijk uitgebreid onderzoek verricht en veel mensen gesproken om dit interessante levensverhaal voor het voetlicht te brengen.

Verhaallijn
Selma vertelt het verhaal van Selma Vos, de enige Nederlandse die het bewind van Mao van binnenuit meemaakte. Als jonge Joodse vrouw overleefde zij met haar vader de Tweede Wereldoorlog, maar verloor haar moeder en een groot deel van haar familie. Kort na de oorlog vertrekt ze naar Cambridge om Engelse taalkunde te studeren. Daar leert ze haar grote liefde Chang Tsao kennen en in 1947 trouwen ze in Amsterdam. Hiermee kiest Selma niet alleen voor Chang, ook werd ze volgens de toenmalige wetten verplicht de Chinese nationaliteit aan te nemen. Nadat Mao Zedong aan de macht is gekomen, verhuizen ze vanuit Hongkong naar China waar Chang is aangenomen op de Academie van Wetenschappen en Selma als onderwijzeres aan de slag kan. Inmiddels hebben zij twee kinderen: zoon Dop en dochter Greta.

De positie van Selma blijkt een lastige. Voor Chinezen is zij ‘die buitenlandse’; tegelijkertijd heeft zij geen Nederlands paspoort meer en kan dus geen gebruik maken van de voorrechten voor buitenlanders. Ze raakt steeds meer geïsoleerd en heeft kritiek op de partijlijn, maar blijft toch lange tijd in haar nieuwe land geloven. In 1966 maakt zij een bezoek aan Nederland en probeert weer een Nederlands paspoort te krijgen. Dit zou haar meer bewegingsvrijheid en veiligheid geven. De Chinese ambassade blijkt echter maandenlang gesloten te blijven door de ‘lassersaffaire’ en uiteindelijk wil Selma niet langer wachten. Ze vliegt terug naar haar gezin in China, waar inmiddels de Culturele Revolutie is losgebarsten. Deze keuze zal enorme gevolgen blijken te hebben.

Kanttekeningen
Het boek van Visser is razend interessant en goed geschreven. Toch zijn er ook minpunten aan te geven. Visser heeft gekozen voor een objectief verhaal, zonder geromantiseerde uitspraken (anders dan bijvoorbeeld Philip Dröge in Moresnet deed). Hoewel dit wetenschappelijk zeer verantwoord is, haalt het de lezer wel regelmatig uit het verhaal. Bijvoorbeeld:

“Ze reden achter een vrachtauto. In de laadbak stonden jongens en meisjes met rode vlaggen in hun vuisten geklemd. Het luidruchtige gezelschap ging rechtdoor, zij sloegen af de Grote Westpoortstraat in. Nu waren ze er bijna. In deze straat woonden ze. Selma zal misschien gehoopt hebben dat hier alles rustig zou zijn, maar dat was niet het geval”. (blz. 9)

De laatste zin maakt de lezer meteen weer duidelijk dat hij geen roman leest, maar een zorgvuldig gereconstrueerde legpuzzel. Hoewel dat net zo’n indrukwekkende prestatie is, wordt het leesgemak er wel minder van. Af en toe word de opeenvolging van passieve zinnen in voltooid verleden tijd, behalve opvallend, ook regelrecht storend.

“Op televisie had Selma gezien hoe in de Amsterdamse gemeenteraad een langharige provo was geïnstalleerd. Ze had kleding gekocht gemaakt van terlenka, dralon en trevira 2000. Verbijsterend makkelijk te wassen en meteen droog. Bij nader inzien had ze alles toch maar bij haar vader achtergelaten of weggegeven. Tijdens haar Nederlandse bezoek had ze begrepen dat westerse producten in China in een kwaad daglicht waren komen te staan.” (blz. 6)

Een laatste kanttekening betreft de ondertitel “Aan Hitler ontsnapt, gevangene van Mao”. Deze zin suggereert dat beide zaken ongeveer evenredig aan bod zullen komen, of in ieder geval even diepgravend zijn onderzocht. Toch komt de geschiedenis rondom de Tweede Wereldoorlog maar zeer summier aan bod, slechts enkele van de 284 bladzijden zijn hiervoor gereserveerd. Overigens gebeurt dit wel op een heel mooie manier: over Selma’s oorlogstrauma wordt vooral indirect gesproken door herinneringen van haar kinderen (“Soms leek elk onverwacht geluid haar pijn te doen”). Pas later komt de hele geschiedenis boven, tijdens haar bezoek aan Nederland. De verhalen over haar onderduikadressen en de ontsnapping uit een trein richting Westerbork worden dan verteld aan de hand van een rondrit langs bekenden met haar halfbroertje Max.

Eindoordeel
Wie niet veel weet over het China onder Mao, vindt in Selma een prachtig en interessant boek. Het passieve formuleren en de ietwat afstandelijke manier van schrijven wennen snel en zullen om te beginnen niet iedereen even erg storen. Zelf wist ik weinig over deze periode. Ik kan me voorstellen dat Selma voor historici met meer bagage niet veel meer toe te voegen heeft qua pure kennis. Het boek biedt echter behalve informatie ook een zeldzame blik: Selma heeft als halve buitenstaander en door haar vele brieven aan Nederland een unieke stem, die naar mijn mening ook de doorgewinterde China-kenner zal fascineren.

Godelieve Boselie rondde in 2014 de master Present(ed) History af en in 2015 de Educatieve master Geschiedenis en Staatsinrichting, beide aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Sinds vorig schooljaar geeft ze met veel plezier les op het Stedelijk Gymnasium Arnhem.

Berichten gemaakt 1231

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven