Als informatiespecialist bij het Rijksmuseum Amsterdam ontdekte ik de diversiteit en diepgang die archieven kunnen hebben. Als studente Kunstgeschiedenis heb ik weleens (correspondentie-)archieven doorgespit, in de hoop dat ik op een smeuïg detail zou stuiten of juist datgene vond wat mijn theorie zou bevestigen. Dit gebeurde vrijwel nooit. Bovendien maakten de priegelige handschriften, tere bladzijden en stoffige kaften het een student met huisstofmijtallergie niet makkelijk.
Het microfiche-apparaat is dan ook mijn nieuwe liefde geworden. Het heeft een simpele gebruiksaanwijzing (een aan- en uitknop) en geeft een genoegzaam gebrom als je het aanzet. Op zijn scherm toont het een vergrote versie van de microfiche die je in het apparaat schuift. Een microfiche zelf ziet eruit als een kleine negatieve foto. Vaak zijn het kleine reproducties van documenten. Microfiches zijn een handige manier om informatie op te slaan, aangezien de kwaliteit lang goed blijft en ze in verhouding klein zijn.
Maar met de toenemende digitalisering ziet het ernaar uit dat de microfiches geschiedenis dreigen te worden. Is dat erg? Wat zijn eigenlijk de voor- en nadelen van de microfiches?
Het Ph. Zilcken-archief
Het microfiche-apparaat is momenteel cruciaal bij het bekijken van brieven uit het Ph. Zilcken-archief. Charles Louis Philippe Zilcken (1857-1930) was een Nederlandse kunstenaar en kunstcriticus. Hij staat als kunstenaar vooral bekend om zijn werken op papier. Zilcken onderhield contact met vele andere kunstenaars, zoals Willem Witsen (1860-1923) en Jan Toorop (1858-1928), maar ook met beroemde tijdgenoten uit binnen- en buitenland. Dit archief, bestaand uit ruim 5000 brieven en andere documenten, is in 1982 aangekocht door het Rijksmuseum.
Met regelmaat ontvangen de informatiespecialisten van de Rijksmuseum Research Services het verzoek van belangstellenden om de Zilcken brieven te mogen bestuderen. Onderzoekers uit verschillende (kunst-)historische richtingen zijn geïnteresseerd in deze briefwisselingen en kunnen voor hun onderzoek terecht in de Studiezaal van het Rijksmuseum. In deze ruimte, gelegen naast de negentiende-eeuwse bibliotheek, kan men op afspraak brieven, documentatie en kunstwerken inzien.
Als informatiespecialist duik je de archieven van het Rijksmuseum in. Sommige archieven zijn net als het Zilcken-archief aangekocht, andere zijn geschonken of ooit aangelegd. Er zitten levenswerken van conservatoren tussen, kleine klappertjes en rijen documentatie. Krijgen we een vraag over een brief uit het Zilcken-archief, dan gaan we op zoek naar de corresponderende microfiche. De microfiches zijn geordend op archief, naam en datum.
Digitalisering
Nu kun je denken: ‘Het Rijksmuseum heeft ook de originele brieven, waarom mogen onderzoekers die dan niet zien?’. Vanwege digitalisatie zijn de brieven-archieven dit jaar, zelfs voor informatiespecialisten, niet toegankelijk. Het Rijksmuseum is druk bezig met het digitaliseren van kunstwerken, maar ook documentatie wordt digitaal toegankelijk gemaakt. Als alles volgens planning verloopt, zijn de brieven vanaf volgend jaar allemaal digitaal te bewonderen.
Digitalisering is nodig om het oorspronkelijke, kwetsbare materiaal ook voor de generaties na ons in tact te houden. Echter, is na de digitalisatie het Zilcken-archief op microfiche nog wel nodig? Het voordeel van de microfiches is dat je zonder veel omhaal dezelfde brief kunt laten zien. Straks is het voordeel dat het nog sneller kan en bovendien digitaal. Hierdoor hoeven onderzoekers niet per se naar Amsterdam te reizen en is het overal op elk moment in te zien. Er zal dus waarschijnlijk in de nabije toekomst een tijd komen dat de Zilcken-microfiches ‘ontzameld’ gaan worden.
Toekomst
Er zijn een aantal argumenten te bedenken om het ontzamelen tegen te gaan. De microfiches zijn bijvoorbeeld een momentopname. Je zou de conditie van de brief die te zien is op de microfiche kunnen vergelijken met de huidige toestand, indien de helderheid van de fiche dit toelaat. Verder zou je de compleetheid van het archief kunnen nagaan: zijn er in de loop der tijd gaten in gevallen? Dan zou het handig zijn om van deze brieven de microfiches te bewaren. Het nadeel: 5000 brieven en documenten één-voor-één langsgaan en vergelijken. Het ontbreken van snelle zoekfuncties is één van de nadelen van de microfiches.
Het voelen en bestuderen van de echte brieven, die optie en meerwaarde blijft altijd bestaan. Vanuit dat opzicht gaat er niets verloren en blijft er een tweede (back-up)optie aanwezig. De microfiches waren voor het digitaliseringstijdperk handig en ideaal, maar ze zijn ingehaald door de volgende stap in de technologie. Echter, voorlopig worden ze nog gewoon gebruikt en kan ik nog genieten van het heerlijke gebrom van het microfiche apparaat.
Door Liselotte van Beek.
Liselotte van Beek (1993) heeft een Bachelor Docent Beeldende Kunst en Vormgeving gedaan aan ArtEZ, Hogeschool voor de Kunsten. Vervolgens wilde zij zich verder verdiepen in de theorie van de kunst en besloot ze een pre-Master en Master Oude Kunst te doen aan de Universiteit van Utrecht. Gedurende haar studies heeft ze, waar mogelijk, de nadruk gelegd op keramiek. Na het voltooien van haar Master heeft ze vier maanden werkervaring opgedaan bij veilinghuis Christie’s Amsterdam, wat een bijzondere ervaring was. In april 2018 is zij begonnen als informatiespecialist bij de Studie- en Leeszaal in het Rijksmuseum.
Interesse gewekt? Een groot deel van de collectie en documentatie is al digitaal te zien via https://www.rijksmuseum.nl/nl/zoeken. Veel kunstwerken op papier, documentatie en (foto)albums zijn in te zien in de Studiezaal en aan te vragen via dit formulier. Verscheidene documentatiemappen zijn op te vragen via de bibliotheekcatalogus.
