Onze vrouw in Berlijn: ‘Wer nicht feiert, hat verloren’, Bevrijdingsdag in de Duitse hoofdstad

Bij het Sovjetmonument in Treptower Park vond op 9 mei een viering plaats ter nagedachtenis van het einde van de Tweede Wereldoorlog, met de suggestieve titel Wer nicht feiert, hat verloren. De voertaal was Russisch en er werd veel met Russische en Sovjetvlaggen gezwaaid. Begeleid door volksliederen speelden kinderen op de grafheuvel van het monument, in de schaduw van de enorme Sovjetsoldaat. Hij is hét socialistisch-realistische hoogtepunt van het monument: van dertig meter hoogte kijkt hij naar de toekomst, waar het kind wat hij op zijn arm draagt een van het fascisme bevrijd leven kan leiden.

Nachtwolven

Een kleine groep van de gevreesde Russische motorclub Nachtwolven kwam op zaterdag aan in Treptower Park onder begeleiding van Duitse politie. De club heeft in totaal ongeveer 5000 leden, maar ze zijn slechts met vijf man naar het park gekomen. De sterk nationalistische motorrijders werden de afgelopen weken al verwacht. Ze vertrokken op 25 april uit Moskou met het plan door de rijden naar Berlijn en daar een tour te maken door de stad om de 70ste overwinningsdag te vieren. Slechts een klein deel van de club is aangekomen in Berlijn en houdt zich vooral op in Karlshorst, waar de officiële capitulatie ondertekend werd.

De populistische krant Bild beschreef de viering: ‘12.000 mensen waren vandaag in Treptower Park, sommigen in uniformen, met Sovjetvlaggen en met spandoeken met het portret van Josef Stalin, die voor de dood van miljoenen mensen verantwoordelijk is.’ In de Tagespiegel komt Hubertus Knabe (directeur van de gedenkplaats in de voormalige Stasi-gevangenis, Hohenschönhausen) aan het woord, die beweert dat het monument in Treptower Park juist de plek is waar de mensen komen die 9 mei juist niet willen gebruiken om een politiek statement te maken. Ondertussen liepen in Berlijn ook kleine groepen demonstranten rond tegen neonazisme. Een gespleten debat over een gespleten dag.

wernichtfeiert hat verloren

Bevrijdingsdag in Duitsland

Vorige week werd in verschillende landen het einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa gevierd. In Nederland hebben we dit in twee dagen onderverdeeld: 4 mei, een dag om te rouwen, bedachtzaam te zijn en om de doden te herdenken, en 5 mei, een dag om bier te drinken en te feesten. In Duitsland zijn er ook twee dagen, 8 en 9 mei. Het is hier echter gecompliceerder. Dit heeft vooral te maken met de chaotische omstandigheden van de overgave, zeventig jaar geleden. Op 8 mei was de capitulatie van de Duitse Wehrmacht een feit en was de Tweede Wereldoorlog in Europa voorbij. De ceremonie waarmee dit officieel werd is echter twee keer uitgevoerd. Een keer op 8 mei voor de Amerikanen en de Britten, en later in de nacht op 9 mei heeft het Duitse leger zich nogmaals overgegeven aan het Rode Leger in Berlijn-Karlshorst. (Voor precieze handelingsvolgorde, zie dit artikel in de Süddeutsche Zeitung en dit artikel in Die Zeit).

Daar komt nog bij dat pas veertig jaar na de oorlog, op 8 mei 1985, de toenmalige bondspresident Richard von Weizsäcker een rede hield waarin hij betoogde dat 8 mei ook voor de Duitsers een dag van bevrijding is. Deze rede van Weizsäcker is beroemd geworden, omdat hij als het ware toestemming gaf de pijnlijke geschiedenis met een grotere afstand te benaderen. De complete nederlaag van Duitsland was tegelijkertijd bevrijding. En toch is dit nog steeds omstreden. Afgezien van kleine officiële bijeenkomsten op bepaalde geladen plekken in Berlijn, merkt men eigenlijk niets van ‘Bevrijdingsdag’, terwijl 5 mei bijvoorbeeld voor studenten in Nederland gezien wordt als een evenement (waarbij voornamelijk veel gefeest wordt). In mijn persoonlijke omgeving heb ik ook niemand horen praten over de 70ste herdenkingsdag. Zou het ook in Duitsland een wettelijke feestdag moeten zijn?

Het establishment

Angela Merkel liet zich er deze week over uit en zei dat wettelijke feestdagen al goed zijn als ze er al voor zorgen dat mensen bewuster en meer op de hoogte zijn van de geschiedenis. De burgemeester van Berlijn, Michael Müller (SPD), zette zich de afgelopen dagen ook in voor een wettelijke feestdag. ‘Er is een sterke behoefte om deze historische gebeurtenis op een waardige manier te herinneren.’ De SPD, die Grüne, Linkspartei en de Piraten hebben deze week het voorstel voor een wettelijke feestdag ondersteund. Dat in de voormalige DDR de dag gevierd werd als een officiële feestdag is voor sommigen een reden om tegen een dergelijke traditie te zijn, die in het bondsstaat Brandenburg dit jaar werd doorgevoerd. Dat heeft te maken met staatsdoctrine, legt Hubertus Knabe uit. ‘Men zet als het ware een traditie voort, zonder daarbij te zeggen dat juist Brandenburg vanaf 8 mei 1945 verschrikkelijke dingen meemaakte: de verkrachtingen, het neerschieten van burgers, die helemaal niets gedaan hadden.’

Linkse berichten

Linkse kranten zoals het neue deutschland en de junge Welt laten zich ongeremd uit en zeggen dat de huidige Oost-West conflicten weer een schaduw zouden werpen over de herinnering uit 1945. Zij zijn grotendeels voor een officiële feestdag op 9 mei, waarbij het Sovjetleger en elke Russische burger bedankt zou moeten worden voor de bevrijding van het fascisme. De jW Spezial, een gemeenschappelijke bijlage van Arbejderen, junge Welt, Morning Star en Zeitung vom Lëtzebuerger Vollek, schrijft:

‘Men zegt, de geschiedenis wordt door de overwinnaars geschreven. De val van de Sovjet-Unie vormde/bouwde in 1991 een uitgangspunt voor een nieuw ideologisch offensief. In het huidige Europa worden communistische partijen en symbolen verboden en geschiedenisboeken opnieuw geschreven, om te suggereren dat communisme en nazisme gelijke, totalitaire tegenstukken zijn tegenover de winnende kapitalistische democratie. En dat alles in een tijd waarin het imperialisme weer in het offensief komt.’

De verschillende lagen van recente geschiedenis creëren dus een vruchtbare bodem voor een gespleten herinneringscultuur. Daarbij speelt het nog recente verleden van de DDR inderdaad een grote rol. De relatie die de republiek had met de Sovjet-Unie heeft een stempel gedrukt. Veel mensen voelen daardoor nog steeds een verplichting het Rode Leger te bedanken en anderen voelen dat juist door de geschiedenis van de onrechtmatige, totalitaire dictatuur dankbaarheid tegenover de Sovjet-Unie niet correct is. En dat het historisch en politiek incorrect is om met Sovjetvlaggen te zwaaien in het monument in Treptower Park.

Foto titel: © Joseph Dunlop
Foto onze vrouw in BerlijnCharlotte van Rooden (1993) woont komend half jaar in Berlijn, waar ze een semester studeert aan de Humboldt Universität. Ze houdt zich bezig met Duitse politiek, geschiedenis en literatuur. Ze schrijft haar scriptie over literatuur en censuur in de DDR. Ze dwaalt maar al te graag door de stad met een boek of twee onder de arm en probeert ondertussen het land, de mensen en de taal te begrijpen.

Berichten gemaakt 1231

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven