Zij in de geschiedenis door Alies Pegtel (1988) is een klein boekje met een duidelijke boodschap: Veel vrouwen in de geschiedenis zijn over het hoofd gezien door mannelijke historici, terwijl inzicht op vrouwen in de geschiedenis nieuwe perspectieven biedt op de huidige maatschappij. Pegtel verbindt veel historische vrouwen aan hoe er vandaag de dag naar ‘de vrouw’ gekeken wordt en wat er van hen verwacht wordt. Dat doet zij door eerst enkele vrouwen, op chronologische volgorde van de prehistorie tot de laatste eeuwen, te bespreken. Veel onderwerpen uit de oudheid verbindt zij met de positie, eigenschappen en daden van vrouwen uit het heden, zoals onder meer Michelle Obama en Beyoncé. Zij in de geschiedenis biedt een beknopte beschouwing van hoe de geschiedschrijving vrouwen heeft verwaarloosd en behandelt tegelijkertijd belangrijke thema’s die vandaag de dag nog steeds relevant zijn.
Van de Romeinse moederkeizerin tot revolutionaire vrouw in het Witte Huis
Pegtel bespreekt niet alleen de historische vrouwen zelf, maar ook de wijze van historisch onderzoek en geschiedschrijving naar hen. Volgens haar heeft de opmars van vrouwelijke archeologen ervoor gezorgd dat er nieuwe inzichten kwamen in de leefwijzen van prehistorische vrouwen. Uit onderzoek bleek dat zij niet altijd achterbleven in de grot, maar dat zij ook trektochten maakten. Pegtel is niet bang om mannelijke onderzoekers te beschuldigen van het maken van aannames over de traditionele rol van man en vrouw op basis van zwart-wit denken. Het is waar dat de normen en waarden, bijvoorbeeld ten tijde van de middeleeuwen, erop wezen dat vrouwen geacht waren om zich enkel in privésferen te begeven. Pegtel noemt meerdere onderzoeken en voorbeelden waaruit blijkt dat de realiteit niet altijd deze normen weerspiegelde. Ze behandelt hoe vrouwen in machtsposities negatiever werden neergezet in de geschiedschrijving dan hun mannelijke gelijken. De Romeinse moederkeizerin Agrippina ging de geschiedenis in als manipulator en als ‘zwarte koningin’ vanwege haar wrede daden. Pegtel vergelijkt historische vrouwen in machtsposities met de vrouwen van Amerikaanse presidenten: Hillary Clinton, Michelle Obama en Melania Trump. Deze vrouwen worden elk op hun eigen manier als revolutionair gezien ten opzichte van hun voorgangers.
#MeToo in de Middeleeuwen en vrouwen als kunst(enaars)
Pegtel bespreekt in haar hoofdstukken niet alleen tijdperiodes, maar ook thema’s uit actuele debatten. In het verleden waren er ook #MeToo slachtoffers, zoals bijvoorbeeld Elisabeth I (1522-1603) en Aletta Jacobs (1854-1929). Ze behandelt verder thema’s als het onderwijs, vrouwen tijdens oorlogen en revoluties, de eerste feministische golf en de antifeministische reacties daarop en het ideaal van moederschap.
Er wordt ook aandacht besteed aan vrouwen in de kunst. De feministische activistengroep Guerilla Girls heeft aandacht geëist voor het feit dat er heel veel naaktportretten van vrouwen in musea hangen, maar dat er weinig door vrouwen gemaakte kunst in museumcollecties wordt opgenomen. Pegtel ziet de oorzaak daarvan bij het feit dat vrouwelijke kunstenaars in de geschiedschrijving te weinig aandacht en erkenning hebben gekregen en daardoor in de vergetelheid zijn geraakt.
Een laatste stuiptrekking van een angstig patriarchaat
Met al deze voorbeelden van vrouwen in de geschiedenis stelt Pegtel dat nieuwe visies op de geschiedschrijving en het leven en de daden van vrouwen in de geschiedenis kunnen bijdragen aan het hedendaagse debat. Ze beargumenteert dat vrouwen niet altijd het zwakkere geslacht zijn, de thuisblijvende moeder of te irrationeel voor een academische opleiding, maar dat de instituties van de maatschappij in elke eeuw wel hebben bijgedragen aan deze ideeën. Door het veranderen van de instituties verandert ook hoe vrouwen over hun eigen willen en kunnen denken. Pegtel schrijft dat volgens Thierry Baudet de emancipatie van de vrouw negatieve gevolgen heeft gehad voor de maatschappij en stelt het volgende: “Baudets essay zou gezien kunnen worden als een laatste stuiptrekking van een angstig patriarchaat dat zich bedreigd voelt door de mondiale voortschrijdende vrouwenemancipatie.
Inspiratie voor verder lezen
Het boek is toegankelijk voor een breed publiek vanwege de lengte en de schrijfwijze. Doordat het boek echter zo beknopt is, is er bij veel onderwerpen weinig verdieping. Daardoor worden sommige stellingen onvoldoende onderbouwd naar mijn smaak. Soms komt Pegtel tot overhaaste conclusies over dat mannelijke historici er bijvoorbeeld klakkeloos vanuit zijn gegaan dat prehistorische vrouwen niet gingen jagen, omdat ze zwak zijn en bestemd voor het moederschap terwijl dit zelf ook een aanname is. Hoewel nuancering niet altijd nodig is, had het bij sommige stukken in het boek beter gepast.
Daarnaast worden er voornamelijk bruggetjes gemaakt naar vrouwen in ‘de westerse maatschappij’ en minder naar vrouwen uit andere culturen. De bruggetjes die gemaakt worden tussen historische en hedendaagse vrouwen zijn interessant, maar het is moeilijk deze vrouwen te vergelijken gezien de verschillende omstandigheden, tijd en cultuur waarin zij leefden. Echter haalt dit niet weg dat het boek goede stof tot nadenken geeft. Zij in de geschiedenis kan hedendaagse feministische activisten ondersteunen in hun strijd en daarnaast is het boek ook goed om mee te beginnen als je meer wil weten over (de geschiedschrijving over) vrouwen door de eeuwen heen.
Door Sheline Kap
Alies Pegtel, Zij in de geschiedenis.
Walburg Pers, 2019. 128 pagina’s.
ISBN: 9789462494527
€12,50
Sheline Kap (1997) heeft zich tijdens haar studie Culturele Antropologie gefocust op etnische diversiteit, feminisme en Islam, sociale duurzaamheid en de regio’s Midden-Oosten, Rusland en Sub-Sahara Afrika. Ze volgt nu een pre-master geschiedenis om over te stappen vanaf de sociale wetenschappen naar de geesteswetenschappen, maar kan hierbij veel gebruik maken van de kennis vergaard bij antropologie. Haar scriptie (2019) ging over de invloeden van de koloniale overheersing en commerciële activiteiten op de inheemse bevolking en de biodiversiteit in het regenwoud in Clayoquot Sound, Canada.
