Met haar bekende uitspraak ‘Je komt niet ter wereld als vrouw, je wordt vrouw’, bedoelde Simone de Beauvoir dat de positie van vrouwen in de maatschappij geen natuurlijk gegeven is, maar een sociaal construct. En zoals De Beauvoir onderzocht hoe vrouwen, vrouw werden, zo onderzoekt Kate Kirkpatrick in haar biografie hoe De Beauvoir werd wie ze was – wat in de originele titel van het boek doorklinkt: Becoming Beauvoir.
Uit de schaduw van Sartre
Over Simone de Beauvoir zijn talloze boeken geschreven. De bekendste biografie is die van Deirde Bair uit 1990, waar de auteur kon bogen op lange gesprekken met haar onderwerp in kwestie. Sinds het verschijnen van dat boek is een overvloed aan materiaal verschenen: haar brieven aan Jean-Paul Sartre en (niet gepubliceerd) Claude Lanzmann en haar jeugddagboeken, uit de periode voordat ze Sartre leerde kennen.
Met name deze laatste bron is bruikbaar voor het doel van Kirkpatrick, namelijk het losweken van De Beauvoir van Sartre. De twee vormden een halve eeuw een intellectueel (maar niet romantisch) onafscheidelijk koppel en het is moeilijk de één los te zien van de ander, al is er wel sprake van eenrichtingsverkeer. Toen Sartre in 1980 overleed werd er in de necrologieën nauwelijks over De Beauvoir gerept, terwijl vrijwel al haar overlijdensberichten zijn naam noemden.
De overschaduwing begon al toen beiden in 1929 examen deden voor hun agrégation, het diploma dat nodig is om les te mogen geven aan openbare scholen. De Beauvoir was met haar 21 jaar niet alleen de jongste geslaagde kandidaat ooit, maar behaalde ook fantastische resultaten. Toch ging de eerste plaats aan haar voorbij ten faveure van een student die aan een elitairdere school had gestudeerd dan Simone: Sartre.
Kirkpatrick laat zien dat Simone de Beauvoir niet de ‘leerlinge van Sartre’ was, die sommige commentatoren van haar maakten. Al op haar negentiende speelde ze met ideeën die later als ‘Satriaans’ zouden gelden, dacht ze al vóór Sartre na over de plaats van ethiek in het existentialisme en was ook Sartres beroemde ‘kwade trouw’, het niet nemen van verantwoordelijkheid voor je eigen leven en je verschuilen achter de omstandigheden waarin je verkeert, het resultaat van eindeloze discussies tussen beiden.
De Beauvoirs bijdrage
Dit vertekende beeld is niet alleen ontstaan door mensen van buitenaf. De Beauvoir had hierin volgens Kirkpatrick ook zelf een rol doordat ze haar plek niet genoeg opeiste (en soms zelfs rookgordijnen opwierp – vooral waar het op haar liefdesleven aankwam). Zo lijkt een opmerking in één van haar autobiografieën te suggereren dat Sartre haar op het idee bracht om De tweede sekse te schrijven, wat volgens Kirkpatrick niet klopt. De Beauvoir dacht al langer na over haar vrouw-zijn en Sartre fungeerde hooguit als katalysator.
Kirkpatrick wijt De Beauvoirs terughoudendheid aan haar worsteling met de verwachtingen van de maatschappij om haar heen en haar eigen vrouw-zijn. Kritiek was vaak niet op haar ideeën gericht, maar op haar persoon als vrouw en hoe ze haar leven leidde. De tweede sekse zou het product zijn van ressentiment en frustratie, geschreven door iemand met een minderwaardigheidscomplex.
Beperkte blik
Door terug te keren naar de bronnen laat Kirkpatrick op overtuigende wijze de originaliteit van Simone de Beauvoir zien. Ze werpt kritische vragen op en weegt verklaringen tegen elkaar af. Met succes ontkracht ze een aantal mythes over De Beauvoir. Ze houdt haar liefdesleven en de relatie met Sartre kritisch tegen het licht. Ook prikt ze het idee door dat de romans van De Beauvoir sleutelromans zouden zijn, wat bijgedragen heeft aan de beeldvorming rondom haar.
Het beschrijven van het leven van De Beauvoir als een wordingsgeschiedenis geeft het boek een prettige focus met maar weinig zijpaden. Ter vergelijking: Deirde Bair had meer dan het dubbele aantal pagina’s nodig voor haar biografie. Een keerzijde van Kirkpatricks aanpak is dat er een hoop interessants buiten het boek valt. De nadruk ligt vooral op De Beauvoirs autobiografieën en De Tweede Sekse, terwijl haar prijswinnende roman De Mandarijnen en haar inspiratie daarvoor veel minder aan bod komen. Op een andere plek schrijft Kirkpatrick, dat De Beauvoir een roman van haar Amerikaanse liefdespartner Nelson Algren vertaalt, maar zelfs in de voetnoot wordt de titel niet genoemd.
Ook haar politieke activiteiten en ideeën, die haar toch ook beroemd maakten, worden nauwelijks behandeld voor zover deze geen betrekking op het feminisme hebben. Zo blijven De Beauvoirs betrokkenheid bij verzetskrant Combat en het Russell Tribunaal, dat Amerikaanse wreedheden in Vietnam aanklaagde, onderbelicht. Elders lezen we dat De Beauvoir tijdens de Zesdaagse Oorlog partij koos voor Israël, terwijl Sartre de Palestijnen steunde, maar naar hun argumenten blijft het gissen.
Simone de Beauvoir. Een leven moet daarom niet gezien worden als een nieuwe allesomvattende biografie, maar als een welkome aanvulling op het vele dat al over haar geschreven is.
Door Koen Smilde.
Kate Kirkpatrick (vertaald door Karl van Klaveren, Indra Nathoe en Michel Meynen), Simone de Beauvoir. Een leven.
Uitgeverij ten Have, Utrecht 2020. 400 pagina’s.
ISBN: 9789025907693
€34,99
Steun Jonge Historici, bestel dit boek via Athenaeum Boekhandel
Lees hier meer over ons affiliate partnerprogramma
Koen Smilde (1985) studeerde geschiedenis in Rotterdam, Wenen en Amsterdam. Zijn interesse gaat onder meer uit naar de twee totalitaire ideologieën van de twintigste eeuw en de omgang met hun erfenis. Hij werkt bij het NIOD aan het crowdsourcing project Adopteer een dagboek.
