Recensie: Marieke van Delft & Reinder Storm – De geschiedenis van Nederland in 100 oude kaarten

Marieke van Delft & Reinder Storm, De geschiedenis van Nederland in 100 oude kaarten.
Uitgeverij Lannoo, Tielt, 2019
ISBN: 9789401459075
€79,-

 

 

 

Sommige kaarten helpen mensen om van A naar B te komen, andere kaarten geven inzicht in politieke of historische ontwikkelingen. En weer andere kaarten hebben economische, militaire, religieuze of organisatorische doelen. Elke kaart vertelt een ander verhaal en elke kaartenmaker maakt, bij het vervaardigen van zijn kaart, andere keuzes in wat hij laat zien en wat hij weglaat. Kortom, kaarten kleuren verhalen.

In De geschiedenis van Nederland in 100 oude kaarten van Marieke van Delft (conservator in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag) en haar echtgenoot Reinder Storm(conservator cartografie, geografie en reizen aan de Universiteit van Amsterdam), passeren tal van prachtige en unieke cartografische huzarenstukjes de revue.

Kaart als kapstok

In het boek bespreekt het auteurskoppel – de titel van het boek dat het al vermoeden – de geschiedenis van Nederland aan de hand van 100 oude kaarten. De kaarten dienen daarbij voornamelijk als kapstok om zo de Nederlandse geschiedenis te vertellen: vanaf de tijd dat de Bataven in ons land de dienst uitmaakten tot halverwege de twintigste eeuw.

Het boek is dus, zo benadrukken de auteurs, geen overzicht van de meest belangrijke of mooie kaarten van Nederlandse makelarij. De geschiedenis staat immers centraal en daarbij zijn – met grote zorgvuldigheid – passende kaarten gezocht. Door dat uitgangspunt doet het boek sterk denken aan De Canon van Nederland in de Koninklijke Bibliotheek, het relatief nieuwe boek dat de Nederlandse canon vertelt aan de hand van vijftig topstukken uit de collectie van de KB.

Grensverloop

Zoals je mag verwachten bij een boek over kaarten, is er veel aandacht voor ingrijpende gebeurtenissen die het grensverloop in Nederland veranderden. Neem de indrukwekkende kaart van de Watersnoodramp van 1953, waarop duidelijk te zien is hoe de Nederlandse landsgrenzen weggevaagd werden. In één oogwenk zie je dat grote delen van Zeeland, maar ook van Zuid-Holland en Brabant, door de Noordzee zijn opgeslokt. Bij nadere inspectie van de kaart zie je tientallen kleine kruisjes, waarbij ieder kruisje staat voor tien slachtoffers. Daardoor wordt de enorme omvang en impact van ’s lands grootste naoorlogse ramp direct duidelijk.

We krijgen niet alleen kaarten voorgeschoteld met plotsklaps verdwenen grenzen, maar ook kaarten met aangescherpte grenzen: grenzen die opeens nadrukkelijker dan ooit aanwezig waren. De kaart van de Duitse Dodendraad is daar een goed voorbeeld van. De Dodendraad was een hoogspanningshek van Knokke tot Aken dat in de Eerste Wereldoorlog in opdracht van de Duitse bezettingsautoriteiten werd aangelegd. Het had tot doel de vlucht van Belgen naar het neutrale Nederland te verhinderen. De afgebeelde kaart zelf is de enige bewaard gebleven overzicht van het grenshek. Zeldzaam materiaal dus.

Weer een andere kaart, ditmaal uit de Napoleontische tijd, laat zien hoe er in die tijd constant nieuwe grenzen werden gevormd. Het koninkrijk Holland was toen de vazalstaat van het Napoleontische Frankrijk, maar de provincies Limburg en Zeeuws-Vlaanderen waren geen onderdeel van dat koninkrijk. Oost-Friesland, tegenwoordig Duitsland, overigens wel. Door de oorlogen van Napoleon veranderden de grenzen in Nederland – en in heel Europa – voortdurend. Een gouden tijd voor cartografen, die bakken met geld verdienden aan de bliksemsnelle grensveranderingen.

Deshima en Schiphol

Verdwenen, verscherpte en nieuwgevormde grenzen: kaarten zijn uiteraard bij uitstek geschikt om het grensverloop van Nederland – en van de wereld – door de eeuwen heen inzichtelijk te maken. Maar gelukkig omvat dit boek meer dan alleen topografie. Ook tal van historische ontwikkelingen zijn namelijk in kaarten gevat.

Zo prijkt op de kaft van het boek de fraaie Leo Belgicus uit 1617, een propagandakaart die de moed en kracht van de Zeventien Provinciën in hun strijd tegen de Spaanse koning verbeeldt. Verder stuit de lezer onder meer op een negentiende-eeuwse routekaart met fietsroutes, die zowel de groeiende populariteit van de fiets als vervoersmiddel als de opkomst van het binnenlands toerisme illustreert; de kaart van Deshima uit 1801, die de exclusieve handelspositie van de Nederlanders in Japanse keizerrijk representeert; de beruchte ‘stippenkaart’ uit 1941, die de verspreiding van Joden over de gemeente Amsterdam weergeeft; en een plattegrond van Schiphol uit 1949, die laat zien welke enorme vlucht de burgerluchtvaart in die naoorlogse jaren nam.

Prachtig boeket

Dankzij dergelijke kaarten is het boek als een prachtig samengesteld boeket van eindeloze variatie. Als lezer ga je op ontdekkingstocht, waarin je wordt meegevoerd langs talloze thema’s, tijdsperiodes en historische gebeurtenissen. Je vergaapt je continu aan de schoonheid van de kaarten, om je tegelijkertijd te verwonderen over de vreemdheid van diezelfde kaarten. Soms verbaas je je zelfs over hoe bekend en vertrouwd sommige kaarten eigenlijk lijken.

Het is te prijzen dat de auteurs veel verschillende thema’s aansnijden, maar in feite lezen we weinig nieuws of verrassends over de vaderlandse geschiedenis. Van de passages waarin Van Delft en Storm uitweiden over de context waarin een kaart is vervaardigd, het doel van de kaarten, het productieproces en de kunstzinnige waarde, spat het enthousiasme echter onverminderd af. En daar is het de lezer natuurlijk om te doen.

Door Mark Barrois.

Mark Barrois (1994) studeerde geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen, waar hij de geschiedenismaster ‘Actuele Geschiedenis’ en de interdisciplinaire master ‘Politiek & Parlement’ succesvol afrondde. Zijn interesse gaat onder meer uit naar het functioneren van de lokale democratie. Momenteel werkt hij als trainee bij De Toekomst van Brabant.

 

Berichten gemaakt 1231

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven