Mary Beard, Vrouwen en macht. Een manifest.
Athenaeum, Amsterdam, 2018
ISBN:9789025308988
€13,99
Wat is de belangrijkste overeenkomst tussen Penelope, de trouwe echtgenote van de Griekse held Odysseus, Elizabeth I, de legendarische koningin van Engeland en Hillary Clinton, de voormalig presidentskandidate van de Verenigde Staten?
Alle drie zijn voorbeelden van machtige vrouwen die geprobeerd hebben hun stem te laten horen in het publieke domein. Een domein dat in de Westerse wereld van oudsher (helaas) niet gezien wordt als het hunne. Het gevolg van misogynie, wellicht?
Miss Triggs
Volgens de beroemde Engelse classica Mary Beard is dat een te simpel antwoord voor zo’n complexe kwestie. Liever duikt ze in de geschiedenis van het oude Griekenland en het Romeinse Rijk om te onderzoeken waarom vrouwen zo nadrukkelijk worden geweerd uit het centrum van de macht. Hoe heeft het zover kunnen komen? En hoe kunnen we onszelf bewuster maken van de processen en de vooroordelen die maken dat er niet wordt geluisterd naar vrouwen die publiekelijk het woord nemen? Het resultaat is haar manifest Vrouwen en macht.
Aan de hand van zowel literaire als historische voorbeelden speurt Beard naar de antwoorden op die vragen, die de classica voor het gemak het ‘Miss-Triggsvraagstuk’ noemt – vernoemd naar een spotprent uit het Engelse blad Punch (zie afbeelding).
(Afbeelding 1: Miss Triggs, Riana Duncan voor Punch Magazine)
Al in de Oudheid werd openbaar spreken gekoppeld aan de mannelijke identiteit en niet aan de vrouwelijke. Vrouwen die het woord namen waren per definitie geen vrouw. Hun gepraat werd zelfs vergeleken met dierengeluiden, zoals het gemekker van een geit, het geblaat van een schaap of het geblaf van een hond. Alleen in extreme omstandigheden mochten vrouwen hun stem laten horen: wanneer ze verkracht waren, op het punt stonden om martelares te worden of wanneer ze hun familie, vrienden of kinderen moesten verdedigen. Daarbuiten werd hen vakkundig de mond gesnoerd – zo droeg de zoon van Penelope zijn moeder op om in het openbaar te zwijgen.
Vrouwenmacht
Beard benadrukt dat ze het verband tussen het heden en het antieke verleden niet wil overdrijven. Desalniettemin draagt ze wel hedendaagse en zeer overtuigende voorbeelden aan waaruit blijkt dat we in ons denken over openbaar spreken nog altijd teruggrijpen op de klassieken: mannen die openlijk mogen spreken, terwijl vrouwen die mogelijkheid niet krijgen. Zo noemt Beard het voorval van de Amerikaanse senator Elizabeth Warren, die het onmogelijk werd gemaakt om een brief van activiste Coretta Scott King in de Senaat voor te lezen, terwijl het collega Bernie Sanders wel werd toegestaan.
Er bestaat volgens Beard dan ook geen prototype beeld van een machtige, welbespraakte vrouw. Het prototype is namelijk bij voorbaat al mannelijk. Vrouwen horen, zo lijkt het, nog altijd niet in het centrum van de macht thuis. Wanneer zij de macht grijpen, worden ze omschreven als vrouwen die een barrière doorbreken. Vrouwen die dat doen zijn namelijk sinds mensheugenis geen machtsgebruikers, maar -misbruikers. Zij moeten van hun macht worden ontdaan en op hun plaats worden gezet. In een zeer recentelijke machtsstrijd voerde dit narratief zelfs nog de boventoon. Toen Hillary Clinton een worp deed naar het Amerikaanse presidentschap werd in menig spotprent haar gelijkenis gebruikt om een afgehakt Medusahoofd vorm te geven, het symbool van verzet tegen vrouwenmacht. Deze spotprent werd overigens algemeen geaccepteerd en volgens Beard zelfs onderdeel van nationale merchandise. Toen de vrouwelijke comédienne Kathy Griffin op een tijdschrift verscheen met Trumps afgehakte hoofd, werd ze echter direct door federale instanties onderzocht voor pogingen tot moord en stond ze twee maanden op een no-fly list.
Gemansplaind
Beard daagt de lezer uit om op internet en social media zelf meer voorbeelden te zoeken. Dit blijkt angstaanjagend makkelijk: er zijn talloze voorbeelden van Nederlandse bodem aan haar vraagstuk te koppelen. Denk aan de linkse activiste Anne Fleur Dekker die in een uitzending van Pauw gemansplaind werd over de vrijheid van meningsuiting of aan Sylvana Simons die columnist Martin Simek aansprak op zijn gebruik van het woord ‘zwartjes’ en vervolgens verschillende doodsbedreigingen aan haar adres kreeg.
Wat is dan de beste remedie tegen het ‘Miss-Triggseffect’? Wat kunnen vrouwen doen om zich te laten gelden in een wereld waarin ze bij voorbaat gedoemd zijn om het onderspit te delven? Op die centrale vraag heeft Beard geen pasklaar antwoord. Maar wie eigenlijk wel? We moeten ons wat Beard betreft allemaal in ieder geval bewuster worden van de huidige machtsstructuren en hoe die zo zijn vervlochten met genderspecifieke stereotypen. Hoe vrouwen in de toekomst zichzelf moeten navigeren richting hun eigen machtspositie, dat is de stof waar ze de lezer zelf over laat nadenken.
Door Jasmijn Groot.
Jasmijn Groot (1989) studeerde Geschiedenis en Oudheidkunde aan de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit en was redactrice bij Skript Historisch Tijdschrift en CODEX Historiae. Ze is werkzaam als content manager bij SEADISH en helpt met het opzetten van tijdelijke tentoonstellingen bij Huis van Hilde.
