‘En wat doen we met de huidige bewoners?’ ‘Die kopen we uit.’ Onheilspellend klinken deze woorden van een groep in zwart pak geklede heren in de trailer van de film Publieke Werken. In de film zelf zijn deze woorden niet minder onheilspellend. Het is ‘de nieuwe tijd’ die zich aankondigt en die niet van plan is pas op plaats te houden.
Hoge verwachtingen
Sinds 10 december draait de film Publieke Werken in de bioscopen. Gebaseerd op de bekroonde roman van Thomas Rosenboom uit 1999, waren de verwachtingen voor deze film hooggespannen. Met een budget van 6 miljoen en een film die voor een groot deel in het goedkopere Hongarije werd gefilmd, moest regisseur Joram Lürssen wel met iets bijzonders komen. Eerdere historische Nederlandse films als Zwartboek, Kenau en Michiel de Ruyter ontvingen wisselende beoordelingen. Wat niet wegneemt dat het genre op zich de laatste jaren bijzonder populair is. Publieke Werken is het jongste product van deze ontwikkeling.
Het verhaal
Het verhaal speelt zich af in het Amsterdam van 1888. Het Centraal Station wordt net geopend, het Concertgebouw is sinds kort in gebruik en de plannen liggen klaar voor de bouw van het Victoria Hotel. De kastenbouwer Vedder (Gijs Scholten van Aschat), die zich uitgeeft voor vioolbouwer, weigert zijn huis te verkopen voor de prijs die de bouwers van het hotel ervoor over hebben. Omdat zijn huis precies op de locatie ligt waar het nieuwe hotel moet komen, meent Vedder zich in een onmisbare positie te bevinden. Hij houdt, samen met zijn buurman, voet bij stuk en eist een bedrag van vijftigduizend gulden. Overmoedig waant hij zich al na de eerste onderhandelingsronde rijk.
De tweede verhaallijn speelt zich af in Hoogeveen. Hier is Christiaan Anijs (Jacob Derwig) apotheker. Tevens is hij een volle neef van Vedder en de twee zijn goed bevriend. Anijs is zeer begaan met de Veldelingen, de lokale turfstekers. Door de import van olie verliest turf haar positie als brandstof, wat rampzalige gevolgen zal hebben voor de toch al arme turfstekers.
Anijs brengt Vedder ertoe een ‘sociale investering te doen’: hij betaalt met het geld voor zijn huis de overtocht van de Veldelingen naar Amerika. Daar zullen zij hem met een deel van hun loon maandelijks terugbetalen. Maar hij houdt te lang vast aan zijn te hoge prijs: de hotelbouwers besluiten het hotel simpelweg om het huis heen te bouwen en daarmee Vedder tot een sociale paria te maken. De Veldelingen maken de oversteek naar Amerika zonder dat er voor hun tickets is betaald. Vedder valt van zijn huis. Anijs wordt door zijn vrouw verlaten en moet voor de medische tuchtraad verschijnen. Toch eindigt de film, evenals het boek, met een happy ending.
Een kunststuk
Publieke Werken is groots in opzet, met fraaie decors en knappe computerbeelden van hoe Amsterdam er in 1888 uitgezien moet hebben. Een kunststukje voor Nederlandse begrippen. In weinig films van eigen bodem kom je zo dicht bij het verleden. Het publiek krijgt zo op vermakelijke wijze het tijdsbeeld van de late 19e eeuw mee. Niet alles is historisch correct, want laten we niet vergeten dat het hier om entertainment gaat. Maar het is leerzame entertainment.
Wat betreft het acteerwerk verdient Gijs Scholten van Aschat een speciale vermelding. Feilloos laat hij zien hoe Vedder gedreven wordt door geldlust, zijn goede aard niet geheel vergeet, maar uiteindelijk ten onder gaat aan schuldgevoel, paranoia en schizofrenie. En dat alles inclusief een steeds smeriger wordende baard. Acteerwerk van de bovenste plank. Het samenspel tussen Anijs en zijn vrouw Martha (Rifa Lodeizen) is bij vlagen ontroerend, maar haalt het qua niveau niet bij dat van Scholten van Aschat. Met name Martha heeft een wat ongemakkelijke rol in de film. Wellicht wordt dit veroorzaakt doordat haar rol vele malen groter is dan deze oorspronkelijk was in het boek. In het boek speelt zij slechts een rol op de achtergrond als de ‘typische’ negentiende-eeuwse huisvrouw en is zij niet aanwezig in belangrijke scenes. Dit in tegenstelling tot de film. Haar positie in de film komt dan ook wat geforceerd over.
De nieuwe tijd
‘De nieuwe tijd’ is een centraal thema in de film. Amsterdam wordt gevormd, de veenvelden verdwijnen, spoorwegen worden aangelegd en hotels gebouwd. Het is de tijd waarin Nederland eindelijk meegaat in de vaart der volkeren. Wie in de weg staat, wordt aan de kant gezet. Het enige dat Vedder en zijn neef Anijs willen is meeliften met de vooruitgang. Na jaren van ploeteren willen ze meetellen en belangrijk zijn. En het lukt hen, al is het niet op de manier die ze hadden verwacht.
Maar wellicht is er sprake van nog een andere ‘nieuwe tijd’. Een nieuwe tijd voor de Nederlandse film. Wanneer Publieke Werken als maatstaf gesteld zal worden, mogen we de komende jaren heel wat bijzondere, historische, films van eigen bodem verwachten.
Door Rik Mets
Rik Mets volgt de master Cultuurgeschiedenis aan de Universiteit van Utrecht en heeft zich met name verdiept in publieksgeschiedenis en de geschiedenis van het lichaam. Op dit moment is hij bezig met zijn stage bij de Katholieke Raad voor Kerk en Jodendom en zijn masterscriptie over de behandeling van stotteren in Nederland tussen 1930 en 1980. Daarnaast maakt hij graag tijd vrij voor een film of goede literatuur. Rik heeft 4 gepubliceerde boeken op zijn naam staan en heeft plannen voor een 5e.
