Recensie – Verlangen naar Mekka

Tentoonstelling: Verlangen naar Mekka in het Tropenmuseum, Amsterdam (in samenwerking met het British Museum, Londen).
Nog te bezoeken tot 12 januari 2020

 

 

Het Saoedi-Arabische Mekka, geboorteplaats van de profeet Mohammed, is een van de belangrijkste religieuze centra ter wereld. Miljoenen moslims, waaronder duizenden Nederlanders, reizen er jaarlijks heen om de hadj (حَجّ‎) af te leggen. In de Nederlandse media en politiek lijkt het beeld van Mekka echter steeds negatiever te worden.

Het Tropenmuseum tracht dit beeld bij te stellen. Verlangen naar Mekka, te zien tot 12 januari 2020, neemt toeschouwers, ongeacht hun achtergrond, mee op bedevaartstocht naar Mekka. Het resultaat is een bijzondere, museale reis.

De menselijkheid van Mekka

De tentoonstelling volgt de structuur van de pelgrimage: van de voorbereiding thuis, tot het verblijf in Mekka, en uiteindelijk het verzamelen van souvenirs om, eenmaal thuis, de herinneringen aan Mekka in leven te houden. In de eerste ruimte vallen bijvoorbeeld video’s van Nederlanders, die hun persoonlijke verhalen vertellen over hun pelgrimage, op. Zo vertelt een ondernemer over de onzekerheid die zijn vak hem deed voelen en de bevrijding die zijn verlangen naar Mekka hem gaf. De tentoongestelde objecten – van prenten tot plaquettes, van kledij tot tandenborstels – reflecteren dit intense emotionele effect van de hadj op zijn deelnemers. De pelgrims, hun voorwerpen en de beelden van hun hadj staan dus centraal. Dat maakt Verlangen naar Mekka een verfrissende tentoonstelling.

Mekka als magneet

De bijzonderste ruimte van de tentoonstelling laat op vier enorme schermen de tawaf (طواف‎), de rondgang rondom de Ka’aba, zien. De constante draai van de mensenmassa geeft een duizelingwekkend, bijna hypnotiserend gevoel. Precies in het midden staat het fascinerende Magnetism (2012) van Ahmed Mater (figuur 1). Het kunstwerk bestaat uit een kleine, zwarte, kubusvormige magneet en een groep ijzeren staafjes die rondom de magneet cirkelen. De museumbezoeker wordt uitgedaagd om zo dicht mogelijk bij het kunstwerk te komen, de stappen van de wit geklede gelovigen volgend. Mater, wiens indrukwekkende fotografie ook te zien is, weet bij gelovige én ongelovige bezoekers het verlangen naar Mekka aan te wakkeren.

Figuur 1. Ahmed Mater, Magnetism, 2011. Installatie in Verlangen naar Mekka, Tropenmuseum, 2019.

Een speels museum

De laatste ruimte van de tentoonstelling richt zich op de herinnering aan Mekka. Een breed scala aan souvenirs, zoals telefoonhoesjes, schoudertassen en Barbiepoppen, houden het verlangen na terugkeer in stand. De persoonlijke verhalen uit de eerste ruimte komen terug en een selfiemuur laat vrolijk lachende gezichten zien. Hun vrolijkheid leidt echter ook wat af.

Bij Verlangen naar Mekka lijkt de beladen Nederlandse verhouding tot het verlangen naar Mekka de ondertoon te voeren. Zo passeert de Nederlandse koloniale onderdrukking van Indonesische moslims slechts in een bescheiden, verstopte niche de revue. Het persoonlijke en optimistische karakter van de tentoonstelling lijkt onderdeel van een brede tendens binnen het Tropenmuseum om de eigen collectie aan de hand van interactieve installaties op te frissen (zie eerdere tentoonstellingen als Cool Japan (2019) of Fashion Cities Africa (2018)). Dit contrasteert met de druk die recent is komen te staan op het museum om zijn koloniale geschiedenis. Speelsheid maakt een toegankelijk, maar riskeert daarmee ook urgente maatschappelijke problematiek lichtvoetig te bewandelen.

Verlangen naar Mekka ligt in het verlengde van eerdere tentoonstellingen over de hadj in het British Museum (2012) en in het Leids Museum voor Volkenkunde (2013). Sindsdien lijkt islamofobie – zeker met de aanslag van Christchurch en de recente verkiezingsuitslag in het achterhoofd – steeds sterker aanwezig in de samenleving. Juist etnografische musea, zoals het Tropenmuseum, zouden, mijn inziens, sterker stelling moeten nemen tegen islamofobie. Zulke politieke zelfverzekerdheid lijkt te missen bij Verlangen naar Mekka. Desalniettemin voelt het net zo goed om te zien dat het verlangen naar Mekka van vele Nederlanders niet zo eenvoudig te onderdrukken is.

Door Arent Boon.

Arent Boon is onderzoeksmasterstudent Kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. In 2018 behaalde hij zijn Bachelor aan het University College te Amsterdam. Zijn scriptie ging over de barokke installatie van de Borghese-hermafrodiet. Hij is geïnteresseerd in vroegmoderne kunsttheorie, emotiegeschiedenis en museologie. 

Berichten gemaakt 1231

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven