Recensie: Aron Brouwer en Marthijn Wouters – Willem van Oranje

Qua hoeveelheid publiciteit hebben Aron Brouwer en Marthijn Wouters, de auteurs van het hier te bespreken boek, niks te klagen. Meerdere recensies, interviews en opiniestukken zijn inmiddels al verschenen. Ze zaten zelfs bij spraakwaterval Matthijs van Nieuwkerk aan tafel in DWDD. Het kon niet op. Of toch wel? De kritieken waren namelijk bij tijd en wijle nogal hard en op de man gespeeld. Het debat werd verhit gevoerd. Waarom? Is al die kritiek eigenlijk wel terecht? Ik brandde in ieder geval van nieuwsgierigheid toen ik Willem van Oranje. De opportunistische vader des vaderlands op de deurmat vond.

De opportunistische Vader des Vaderlands
Het getuigt van lef om onze Vader des Vaderlands als onderwerp van studie te kiezen. Hoewel er niet bijzonder veel biografieën zijn verschenen, zijn er over de Tachtigjarige Oorlog inmiddels boekenkasten vol geschreven. Qua genre valt dit boek het beste te scharen tussen de biografieën van onder andere J.G. Kikkert en Arie van Deursen, maar toch verschilt dit boek van Brouwer en Wouters inhoudelijk heel erg van de twee voorgaande. Ze stelden zich ook andere doelen, zoals ze onlangs in een interview met Folia aangaven:

‘We wilden expres geen genuanceerd verhaal neerzetten, die boeken zijn al door andere academici geschreven. We willen het grote publiek bereiken en iets losmaken in Nederland.’

Dat laatste is dus zonder meer gelukt. Het boek begint met de vaststelling dat het huidige beeld van Willem van Oranje stamt uit de negentiende eeuw, geconstrueerd vanuit de behoefte aan een nationale held. Deze constatering loopt verder als een rode draad door het boek heen. Het is volgens de auteurs niet het juiste beeld van Oranje. De hoofdstuktitels geven eigenlijk al aan welk beeld Brouwer en Wouters willen schetsen van Oranje: ‘Huichelaar’, ‘Beloftenbreker’, ‘Dictator’ om er een aantal te noemen. Niet dat er een uitsluitend negatief beeld van Oranje wordt geschetst, maar de focus ligt wel duidelijk op de wandaden van Oranje om het mythische beeld te ontkrachten, waardoor het boek een wat eenzijdig beeld geeft van de persoon Oranje. Ze concluderen dat onze Vader des Vaderlands geenszins vocht voor een ideaal, maar puur voor eigen gewin. Een duidelijke opportunist. Met dit doel wordt er bijvoorbeeld aandacht besteed aan de kettervervolgingen in Orange, het regelmatig wisselen van geloof en de militair-strategische keuzes die Oranje maakte, zoals het doorsteken van de dijken om Leiden te ontzetten.

De constructie van een held
Dat Willem van Oranje geen heilige was, is geen nieuwe gedachte, zoals onder meer Kikkert al liet zien in zijn biografie. Ook in de negentiende eeuw waren er al schrijvers die negatief schreven over Oranje, zoals Eduard Douwes Dekker, alias Multatuli al deed. Hij schilderde Oranje af als een hypocriet die er alleen maar op uit was om fortuin te maken en noemde hij hem in een van zijn voordrachten ‘’n gemeene lafhartige aventurier’. Het was interessant geweest als de auteurs de beeldvorming wat meer hadden uitgediept in het voorwoord. Hoewel er in het nawoord nog wel enige aandacht aan de mythevorming wordt besteed, komt het over alsof er in de negentiende eeuw opeens een heldenstatus aan Oranje werd gegeven, terwijl nota bene Oranje zelf al tijdens zijn leven een effectieve propagandamachine opzette en er na zijn dood al een cultus rond zijn persoon ontstond. Een boek dat het doel heeft om de persoon achter de mythe te ontrafelen zou hier zeker bij gebaat zijn.

Wat het boek ook niet helemaal helpt is de schrijfstijl van de auteurs. Te vaak worden er stilistische keuzes gemaakt die de aandacht afleiden van de inhoud. Dat uit zich bijvoorbeeld in de titels van de tussenkopjes: ‘De mokerslag van Mookerheide’ bijvoorbeeld of het stukje over het doorsteken van de dijken: ‘Haastige vloed is zelden goed’. Ze sluiten het stuk vervolgens af met ‘Willem van Oranje had het tij gekeerd.’ Na kritiek van René Stipriaan dat er feitelijke onjuistheden in het boek voorkwamen – zoals een locatie van Willems leger – reageerden zij:  ‘Tja. We hadden inderdaad pagina’s kunnen uitwijden over de exacte locatie. Maar dat zegt lezers niks, die haken af. Dat is dus een bewuste stilistische keuze geweest.’ Alles is gedaan om het voor de leek behapbaar te houden en dat komt de geloofwaardigheid niet echt ten goede.

Ten slotte nog iets over het bronnengebruik. Positief is dat zij gebruik hebben gemaakt van de correspondentie van Willem van Oranje. Een belangrijk werk is echter enigszins weggeschoven, namelijk Oranjes Apologie, waarin hij zijn verzet tegen Filips II legitimeert. Dit werd gepubliceerd naar aanleiding van zijn vogelvrijverklaring. Oranjes Apologie is op het oog weggezet als pure propaganda. Nu heeft Oranje met zijn Apologie wel propagandistische bedoelingen gehad, maar het geeft wel het gevoel dat de auteurs heel erg selectief zijn geweest in het selecteren van de primaire bronnen in het algemeen en het citeren uit de correspondentie in het bijzonder.

Conclusie
Wat is dan nu werkelijk de waarde van het boek? Het grootste pluspunt is dat de auteurs het boek ook voor niet-historici toegankelijk hebben gehouden. Inhoudelijk valt het er wel het nodige af te dingen. Enige nuance was ook goed geweest, omdat nu het idee blijft kleven dat Brouwer en Wouters te krampachtig de negatieve kanten hebben willen belichten. Zonder nuance breng je het historische debat ook niet verder. Vernieuwend is het ook allerminst, hoewel dat wel zo wordt gepresenteerd. Willem van Oranje is een lastig persoon om te doorgronden en blijft ook na bestudering van dit boek een groot mysterie.

Aron Brouwer en Marthijn Wouters, Willem van Oranje. De opportunistische vader des vaderlands (Amsterdam: Nieuw Amsterdam, 2017) 208 blz., ISBN 978 90 4682 118 3. € 19,99.

Door Ferry Gouwens

Ferry Gouwens (1990) rondde in augustus 2013 de research master Medieval and Early Modern European History af aan de Universiteit Leiden door een politieke biografie te schrijven van de Utrechtse edelman Johan van Reede, heer van Renswoude (1593-1682). Over dezelfde Van Renswoude verscheen in mei 2015 van zijn hand een artikel in Virtus. Journal for Nobility Studies. Tijdens zijn studie was hij redactielid bij Leidschrift, onder meer als eindredacteur. Momenteel is hij assistent-uitgever bij Uitgeverij Verloren in Hilversum.

 

Berichten gemaakt 1231

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven