Wisselrecensie: Tonio Andrade – De val van Formosa

Noem het naïef, maar na het lezen van de omslag van de De val van Formosa ligt de verwachting toch anders. Op de achterflap stelt Jared Diamond dat je het boek zou kunnen lezen als ‘een opwindende roman vol piraten, roekeloze strijders, onthoofdingen, list & bedrog. Een verbluffend verhaal over de eerste oorlog tussen China en het Westen.’ Nu is het een algemeen gegeven dat de summiere beschrijvingen en quotes op het boekomslag volgens de wetten van marketing ontstaan en dat is prima. Maar in het geval van De val van Formosa doet het afbreuk aan de essentie van het boek. Dat het om een militaire reconstructie gaat had best benoemd mogen worden.

De val van Formosa is een vergelijkende historische studie naar de Chinees-Nederlandse oorlog gedurende de periode 1661-1668. Meer specifiek de strijd om de Nederlandse kolonie Formosa – het huidige Taiwan – van 1661-1662. Deze oorlog werd gevoerd tussen de Chinees-Japanse krijgsheer Zheng Chenggong (Koxinga) en de VOC onder leiding van Frederick Coyett. Historicus Tonio Andrade gebruikt deze ‘casus’ voor een onderzoek naar Nederlandse superioriteit ten opzichte van China op het gebied van zeevaart en oorlogvoering. Het is inderdaad een verhalende geschiedenis met veel piraten, onthoofdingen, listen en bedrog. En ja, het leest echt als een opwindende roman. Maar het is bovenal een zeer geslaagde reconstructie van een oorlog met veel aandacht voor strategie en techniek. Door dit niet te benoemen worden de intenties van de auteur tekortgedaan.

Superioriteit vs. gelijkheid
Andrade wil met zijn studie een bijdrage leveren aan het debat tussen de revisionisten en contrarevisionisten. De contrarevisionisten staan in deze voor de historici die geloven in een superieur vroegmodern Europa. De revisionisten zien juist relatieve gelijkheid tussen West-Europa en grote delen van Azië. Het geschil beweegt zich verder langs de theorie van de Militaire Revolutie. Ook hier krijgen de Europeanen superioriteit toebedeeld ten opzichte van de rest van de wereld, met de bijbehorende verdeeldheid tussen de twee historische kampen. Het is een oneindig debat, stelt Andrade. Om de militaire balans op te maken moet er gekeken worden naar de Europeanen én de Aziaten. En zie hier: De Chinees-Nederlandse oorlog van 1661-1668 als de perfecte studie.

De Zheng-familie
Hoewel Andrade de periode 1661-1668 noemt, gaat het – zoals de titel voorspelt – om de strijd om Formosa van 1661-1662. Andrade hanteert het jaartal 1668 omdat Nederland vanaf dit moment geen enkele interesse meer toonde om Formosa terug te winnen. Voordat hij aan de strijd om Formosa begint neemt Andrade ruim de tijd om de lezer in te wijden in de voorgeschiedenis van Koxinga en de VOC in Azië. Het was Koxinga’s vader, Zheng Zhilong, die als eerste in aanraking kwam met de Nederlanders. Zij hadden zich in 1622 gevestigd op de Penghu-eilanden in de Straat van Taiwan in de hoop vanaf hier een handel op te zetten met China. De Chinezen wilden de Nederlanders weghebben van hun grondgebied en met bemiddeling van Zhilong verplaatste de VOC zich naar Formosa. Zhilong transformeerde zich na die tijd tot een zeer succesvol piraat die door de Ming-dynastie werd gerekruteerd. Hij klom op binnen de hiërarchie van de Ming, maar liep over naar de Qing toen de Ming halverwege de zeventiende eeuw ineenstortte. Hoe anders was zijn zoon. Koxinga stond voor rechtvaardigheid en deugdzaamheid, hij bleef trouw aan de Ming en zwoer de dynastie te herstellen. Hoewel Koxinga veel overwinningen behaalde op de Qing leidde hij een nederlaag tijdens een expeditie door de rivier de Yangtze. In plaats van opnieuw in de aanval te gaan trok hij een ander plan: een invasie van de Nederlandse kolonie Formosa. Hij wilde het eiland pacificeren en gebruiken als nieuwe uitvalsbasis.

De val van Formosa
In 1661 opende Koxinga de aanval. Hoewel hij binnen een week al een groot gebied had ingenomen zou de strijd om het fort Zeelandia nog negen maanden duren. Een krappe twaalfhonderd Nederlanders hielden zich hier staande, omringd door duizenden Chinezen onder leiding van een even zo geniale als heethoofdige warlord. In aantal lijkt het een uitgemaakte zaak, maar wanneer de wapens en militaire strategieën erbij gehaald worden rijst het vraagstuk: Had Coyett Koxinga kunnen verslaan? Hier komt de essentie van Andrades boek naar voren. Hij is niet alleen in staat om de strijd tussen de Nederlanders en de Chinezen op nauwkeurige en verhalende wijze te reconstrueren, maar bed deze in een breder geheel van historische referenties. Visies van revisionisten en contrarevisionisten, aangevuld met vele details over wapenwerking, tradities in oorlogvoering en kennisuitwisseling tussen verschillende continenten. Andrade onderbouwt alles wat hij op papier zet. De val van Formosa staat hiermee volledig in dienst van het historisch debat. Het boek biedt de diepgang en kennis om een – voorlopig – eindoordeel te vellen in het debat over superioriteit en gelijkheid. En laat zien dat wanneer je Europese oorlogvoering wilt definiëren, kennis van niet-Europese oorlogvoering onontbeerlijk is.

Tonio Andrade, De val van Formosa. Hoe een Chinese krijgsheer de VOC versloeg (Uitgeverij van Wijnen, 2015), ISBN: 9789051944761.

Alice Souguir – Van Gisteren

Van Gisteren is een werkplaats voor historische projecten. Historisch onderzoek wordt hier omgezet in verhalen, toegankelijke artikelen, documentaires, lezingen en lesprogramma’s. Van Gisteren heeft als als doel geschiedenis voor een breed publiek toegankelijk te maken. Maandelijks wisselen Van Gisteren en Jonge Historici recensies uit, kijk voor de meest recente bijdrage van Jonge Historici op www.vangisteren.nu