Onze man in Florence: Het Italiaanse katholicisme

De publieke rol van de kerk

Windows vs. Mac
Terwijl in Noord-Europa de kerken steeds verder leeglopen, blijft de katholieke kerk in Italië een belangrijke culturele en publieke rol vervullen. Voor een deel komt deze rol direct voort uit de katholieke traditie; katholieken zijn niet wars van symboliek, wierook, lange gewaden. Het katholicisme doet een beroep op alle zintuigen, in tegenstelling tot protestanten, die zich richten op het verkondigen en het horen van het woord. Umberto Eco duidde in 1994 op geestige wijze de verschillen tussen MS-DOS (Microsoft) en Macintosh. De eerste was duidelijk calvinistisch, aangezien individuele interpretatie nodig was om het systeem te laten werken. Macintosh leidde de gebruiker via eenvoudige symbolen stap voor stap door het systeem leidt. De katholieke traditie is niet primair een geloofsleer, maar een reeks publieke gebruiken, waar vele Italianen naar eigen zeggen bij horen, ook al komen zij nauwelijks in de kerk.

De kerk en het publieke leven
De katholieke kerk is onlosmakelijk met het publieke Italiaanse leven verbonden. In Florence kom je daar overal sporen van tegen. Vele ziekenhuizen worden beheerd door de kerk en zijn gevestigd vlak naast kerken, zoals in de Ospedale di Santa Maria Nuova, waar je niet alleen struikelt over de ziekenhuisapparatuur, maar ook over de fresco’s en andere kunstwerken.

De kunst uit de Renaissance, die volgens oude vooroordelen vooral seculier was, bevat maar wat vaak ingenieuze combinaties van taferelen uit de Bijbel en recente activiteiten. In het Palazzo Medici Riccardi is bijvoorbeeld een fresco serie van Benozzo Gozzoli te zien, waar de reis van de Wijzen uit het Oosten naar Jezus is gecombineerd met afbeeldingen van vrijwel alle kopstukken van de familie De’ Medici.

De kerken zelf zijn ook vaak een platform voor sociale representatie. Aan de zijkant van het schip zijn vaak familiekapellen gebouwd. Deze alliantie tussen de kerk en de rijken is afkomstig uit de late oudheid. Historicus Peter Brown beschreef in Through the eye of a needle uit 2012 hoe de Romeinse elite zich inkocht in de kerk, ondanks Jezus’ uitspraak dat het moeilijker is voor een rijke om in de hemel te komen dan voor een kameel om door een naald te kruipen. Deze uitspraak is vaak verkeerd begrepen. Jezus doelde met zijn verwijzing niet op naaigereedschap, maar op een lage poort. Een kameel kon alleen geknield onder deze poort door kruipen. Met andere woorden, het was moeilijk voor een rijke om in de hemel te komen, maar niet onmogelijk. Veel hebben de meeste rijken zich niet van deze uitspraak aangetrokken. Vele kerken werden daarmee een markthal ten behoeve van de tentoonstelling van prominente families; niet alleen door die kapellen, maar ook door prominente personen te begraven in de kerk.

Leven en dood
De verzorgingsstaat bemoeit zich van wieg tot graf met haar burgers, de kerk is zelfs tot in de dood betrokken met haar leden. Soms leidt dit tot bijzondere taferelen. Zo bevat de Duomo twee enorme fresco’s van twee beruchte condottieri uit de late middeleeuwen: Niccolò da Tolentino en John Hawkwood. Deze middeleeuwse warlords vochten voor iedere vorst die hen betaalde.

In de Santa Croce is het conflict over de doden nog veel duidelijker. In deze franciscaanse kerk zijn Galilei, Machiavelli en Dante begraven. Galilei’s conflict met de kerk is bekend en het is ook geen geheim dat Machiavelli een enorme hekel had aan de franciscanen. Het geval van Dante is nog opmerkelijker, aangezien hij in werkelijkheid begraven is in Ravenna, waar hij stierf in 1321, verbannen uit Florence. Deze toe-eigening van de doden is niet alleen deel van het verleden. Toen de schrijver Umberto Eco vorig jaar stierf, was het de vraag of hij een kerkelijke begrafenis zou krijgen. Dit zou de kerk in de lastige positie hebben gebracht, aangezien Eco openlijk ongelovig was, maar zij zou waarschijnlijk niet geweigerd hebben.

Italiaanse graven hebben ook een duidelijk zuidelijk-katholiek karakter, die nauwelijks meer kon verschillen van Ohlsdorf, het Duitse kerkhof waar Brigitte van der Pas vorige week over schreef. Nergens anders is dit karakter duidelijker te zien dan op het kerkhof van de San Miniato al Monte, het benedictijnse klooster op de heuvel aan de zuidkant van de Arno. Op dit kerkhof vind je niet alleen vele marmeren stenen met kleine crucifixen, maar ook vele marmeren beelden; engelen, kinderen, een gevallen man. Het verdriet wordt krachtig tot uitdrukking gebracht. De dood als het laatste bedrijf van het drama van het leven en als een prelude van het hiernamaals.

Gertjan Schutte (26) studeerde intellectuele geschiedenis en economie in Rotterdam. Deze twee interesses probeert hij bij elkaar te brengen in zijn PhD onderzoek naar economisch denken in het laatste kwart van de achttiende eeuw. Afgelopen september ging hij hiermee van start aan het Europees Universitair Instituut in Florence. Contact via gertjan.schutte@eui.eu

Berichten gemaakt 1231

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven