Als een boer met kiespijn

Het thema van de Maand van de Geschiedenis is ‘Tussen droom & daad’. Geheel in stijl laat een aantal Jonge Historici de komende weken haar licht schijnen op dromers, doeners en daders uit verleden en heden. Vandaag: Wiel Jacops over de transitie van de Zuid-Afrikaanse droom naar een nachtmerrie. 

Uit een huwelijk tussen de protestantse Nederlandse leeuw en de wilde Afrikaanse leeuw is het volk der Boeren ontstaan. Baarddragende mannen met een gereformeerde inborst, getekend door de Afrikaanse wildernis. Voor de duvel niet bang maar godvrezend, hun leven leidend met een Bijbel in de ene en een geweer in de andere hand. De Boeren zijn nazaten van de eerste blanke kolonisten van Zuid-Afrika, die daar een Nederlandse verversingspost stichtten in 1652. Deze voornamelijk Nederlandse, maar ook Duitse en Franse protestanten kennen een veelzijdige geschiedenis. Zij zijn onderdrukt door de Britten, hebben zelf onderdrukt ten tijde van Apartheid, en dreigen in het post-Mandela Zuid-Afrika wederom onderdrukt te worden. Het is een geschiedenis met heldhaftige pieken en beschamende dalen. Een geschiedenis die geschapen is tussen droom en daad.

De droom van de Boeren was – en is bij sommigen nog steeds – het bezitten van een onafhankelijke, trotse Boerenstaat. In de negentiende eeuw waren de Boeren dichtbij het vervullen van deze droom, waarvoor twee oorlogen de doorslag moesten geven.  De verpersoonlijking van deze droom in die tijd was ‘Oom’ Paul Kruger, de oer-Boer.

De Kaapkolonie, zoals koloniaal Zuid-Afrika heette, was tot aan de Napoleontische oorlogen Nederlands bezit. Ten tijde van de Franse bezetting van de Nederlandse Republiek nam Groot-Brittannië de kolonie in bescherming, om hem vervolgens niet meer terug te geven. De Boeren zagen hun rechten gelijk gesteld worden aan die van de gekleurde bevolking, een groot onrecht in hun ogen. Om onder het juk van de ‘Britse bezetter’ vandaan te komen startte een aantal Boeren de Grote Trek. Dit waren inlandse tochten bedoeld om buiten de koloniale grenzen onafhankelijke gemeenschappen op te richten. De jonge Paul Kruger nam deel aan één van deze tochten.

Na enkele jaren zagen de Boeren zowaar dat het plan leek te gaan lukken. De Grote Trek resulteerde in twee Boerenrepublieken: Oranje Vrijstaat en Transvaal, waaraan hedendaagse Nederlandse wijken en straatnamen nog herinneren. Oranje Vrijstaat was weliswaar klein in inwonertal, maar ontwikkelde zich langzamerhand tot een stabiele republiek. Transvaal kende een moeilijkere kindertijd met veel onderlinge verdeeldheid, wat ertoe leidde dat de Britten met sluwe diplomatieke middelen Transvaal annexeerden. De Transvaalse generaal die de hakken in het zand zette en de jas van David aantrok in de strijd tegen Goliath, was Paul Kruger. Onder leiding van Oom Paul wonnen de Boeren de Eerste Boerenoorlog van het grootste Rijk dat de wereld ooit gezien heeft. Een prestatie vergelijkbaar met Kenny van Hummel die de Tour de France wint. Het maakte Paul Kruger de wereldberoemde onbetwiste leider van Transvaal en hét gezicht van de Boerenzaak. Hij had de daad bij de droom gevoegd.

Hoewel de Boeren Transvaal gered hadden van Britse annexatie, moesten zij bij het vredesverdrag wel de Britse suzereiniteit erkennen. Dit kwam erop neer dat Groot-Brittannië zich gelegitimeerd mocht blijven bemoeien met Transvaalse staatszaken. Paul Kruger negeerde deze bemoeienis en ontwikkelde Transvaal tot een goed functionerende, moderne republiek, met agrarische en gereformeerde idealen hoog in het vaandel. Dat de droom voor een moderne zelfstandige Boerenstaat enkele tegenstrijdigheden met zich meebracht hoefde geen probleem te zijn. Bij de opening van een drankfabriek toastte Kruger, zoals een goed calvinist betaamt, met een glaasje melk op een goede toekomst.

Het gezichtsverlies in de Eerste Boerenoorlog en de ontdekking van grote goudvoorraden in Witwatersrand te Transvaal leidden er echter toe dat Groot-Brittannië de druk opvoerde. In 1899 stelde Kruger, net na zijn 74ste verjaardag, een ultimatum aan de Britten. Het Britse plan om de Boeren uit te lokken tot een oorlog was gelukt en de Tweede Boerenoorlog ging van start, dit keer tegen zowel Transvaal als Oranje Vrijstaat. Na aanvankelijke successen van de nieuwe lichting Boerengeneraals, zag Kruger zijn droom steeds meer in duigen vallen. De Britten gingen over op de tactiek van de verschroeide aarde. Ze verbrandden boederijen, vermoordden vee en stopten de Boerenbevolking in interneringskampen. De oorlog mondde uit in een guerrillastrijd, waarin de Boeren het uitzonderlijk lang volhielden tegen de Britten.

Om zijn droom te redden zag Kruger in dat buitenlandse hulp essentieel was. In Europa sympathiseerden enorm veel mensen met de Boeren. Vooral in Nederland, dat de Boeren zag als broedervolk, maar ook in Frankrijk, Duitsland en Rusland. Als laatste noodkreet zette Kruger op stokoude leeftijd koers naar Europa. Als een boer met kiespijn verliet hij zijn geliefde Zuid-Afrika om er nooit meer terug te keren. Geen enkele Europese mogendheid wilde een oorlog met de Britten riskeren en in 1902 werden Transvaal en Oranje Vrijstaat bij de Britse kolonie ingelijfd.

Niet veel later stierf Paul Kruger, nog altijd verblijvend in Europa. Zijn droom stierf echter niet met hem. Door democratie en samenwerking met de Britten kreeg de nieuwe Boerenelite steeds meer macht in Zuid-Afrika. Mannen als Louis Botha en Jan Smuts brachten het bestuur van de Unie van Zuid-Afrika in handen van de Boeren. Het werd een onafhankelijk land binnen het Brits Gemenebest en kreeg zelfbestuur. Na de institutionalisering van Apartheid plaatste Groot-Brittannië Zuid-Afrika echter buiten het Gemenebest. De droom van een onafhankelijke Boerenstaat leek nu werkelijkheid te zijn geworden. Dat Apartheid hierbij een instrument was bleek een gigantisch smet op het blazoen van de Boeren. De tragische helden werden gehate onderdrukkers. De droom werd een nachtmerrie.

Wiel fotoWiel Jacops is 21 jaar oud en studeert Internationale Betrekkingen in historisch perspectief aan de Universiteit van Utrecht. Hij heeft de bachelor geschiedenis afgerond aan diezelfde universiteit. Na het schrijven van zijn scriptie over de eerste kolonisten in Zuid-Afrika, is hij zich bezig blijven houden met de geschiedenis van het land.

Berichten gemaakt 1256

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven