Samenvatting
In de Nederlandse zeventiende eeuw ontstond er een nauwe balans tussen de beeldtraditie van de ziel en contemporaine theologie en filosofie. Een diachrone benadering van de iconografische ontwikkeling van de ziel toont dat het beeld van de ziel afhankelijk is van ideeën over de ziel. Het zielsbeeld als onderdeel van individualisme, zoals in middeleeuws Europa ontstond, is niet van alle tijden. Destijds begon men de ziel te beschouwen als een enerzijds geestelijk, maar anderzijds materieel aanwezig onderdeel van het lichaam waarvoor gezorgd moest worden om verlossing te bespoedigen. Dit hoofdzakelijk christelijke zielsbeeld komt voort uit een complexe relatie met eerder ontstane ideeën en afbeeldingen over en van de ziel.
Zowel in de middeleeuwen als in de oudheid wordt de ziel op een anonieme manier, zonder gelijkenis met het menselijk lichaam, vooral afgebeeld in relatie tot het stervensproces van de mens. Voorbeelden hiervan kunnen worden gevonden in illustraties van de Ars moriendi, getijdenboeken en altaarstukken.
Deze scriptie van Ayla Kivits richt zich ten dele op de overlevering van deze beeldtypen, maar vooral op de ontwikkeling van een nieuwe, meer geïndividualiseerde zielsverbeelding, zoals deze ontstond in het zeventiende-eeuwse Nederland. Hier verkrijgt de ziel als personificatie een antropomorfe gestalte. Deze ontwikkeling, die zich opvallend genoeg grotendeels beperkt tot de emblematiek en de prentkunst, staat centraal in dit schrijven. Er wordt bevraagd waarom de ziel in de Nederlandse zeventiende-eeuwse prent- en embleemkunst losgekoppeld wordt van het stervend menselijk lichaam en de goddelijke wereld. De vernieuwingen in de beeldtraditie staan hierbij centraal en vormen een brug tussen theologie en aansprekende, moraliserende zielsverbeeldingen gericht aan de devote gelovige.
Bron afbeelding header: Zie pagina 2 van het fliphtml boekje.
Ayla Kivits (1996) studeerde aan Fontys Hogeschool voor de Kunsten van 2014 tot 2018 en behaalde in 2021 haar Master Kunstgeschiedenis aan de Radboud Universiteit. Ze bekijkt de kunsten vanuit een interdisciplinair standpunt en combineert kunstgeschiedenis met een interesse in religie, cultuur en filosofie. Tijdens haar master liep ze een academische stage bij het Institute of Eastern Chistian Studies. Hieruit volgde de publicatie: A. Kivits en L. van Beuningen, Ethiopische iconen uit de collectie van het Instituut voor Oosters Christendom, Verkenningen Oosters Christendom (deel 10), Nijmegen, 2020.
Daarnaast was ze student-assistent bij het Radboud Institute for Culture and History, waar ze onderzoek verrichtte naar het verband tussen literatuur uit het interbellum en Europese identiteitsvorming. Sinds haar afstuderen draagt ze haar enthousiasme voor de kunsten over op het Maurick College als Docent Tekenen en CKV/Filosofie.
