Wie kent ze niet, Willem van Oranje, Johan van Oldenbarnevelt, Kenau Simonsdochter Hasselaar, Piet Hein en Michiel de Ruyter? Stuk voor stuk kenmerkende historische figuren binnen de Nederlandse cultuur. Ze verschijnen in musea, boeken, televisieseries en bioscoopfilms, maar hoe hebben deze historische personages zo’n belangrijke rol gekregen in de Nederlandse cultuur en nationale geschiedenis?
Aan het einde van de achttiende eeuw was de gouden tijd in de Republiek voorbij en raakte het land achter op andere grote Europese mogendheden als Engeland en Frankrijk. Na een onrustige periode waarin zich onder andere de Bataafse Revolutie (1795) afspeelde, ontstond er in de vaderlandse politiek meer aandacht voor het vormen van culturele eenheid door middel van onderwijs en opvoeding. Verbetering en bevordering van de juiste morele burgerlijkheid was volgens toenmalig Agent van Financiën Alexander Gogel (1765-1821) de belangrijkste oplossing voor de nationale problematiek.1 Aan het begin van de negentiende eeuw zijn belangrijke keuzes en plannen gemaakt op gebied van de culturele vorming. De oorsprong van de Nederlandse cultuur die wij vandaag de dag kennen, kreeg voor het eerst vorm gedurende de Bataafse tijd.2
Deze uitingen van culturele eenheid en moreel burgerschap zijn vandaag de dag nog steeds te bewonderen. Als je anno 2015 in het reeds gerenoveerde Rijksmuseum rondloopt, kun je kennismaken met ruim 8.000 kunstobjecten die de Nederlandse geschiedenis vertellen vanaf de middeleeuwen tot nu.3 Al vanaf de opening in 1800 werden in de Nationale Kunstgalerij, de voorloper van het huidige Rijksmuseum, nationale helden en gebeurtenissen tentoongesteld aan het grote publiek. Het idee achter de oprichting van dit nationaal museum was het succesvolle verleden opnieuw in beeld te brengen, ter stimulatie en verbetering van de vervallen moraal van het volk. Het glorierijke verleden van de Republiek zou ter inspiratie dienen voor nieuwe en verbeterde tijden.4
Een voorbeeld hiervan is het inmiddels zeer bekende werk van Jan Asselijn (1610-1652): De bedreigde zwaan. Dit werk was de eerste officiële aankoop van het museum en is hier nog steeds te bewonderen. De zwaan op het schilderij werd beschouwd als een verbeelding van
1 Frans Grijzenhout, ‘Tempel voor Nederland. De Nationale Konst-Gallerij in ’s Gravenhage’ 25-
2 Niek van Sas, De metamorfose van Nederland (Amsterdam 2005) 43-44.
3 Website Rijksmuseum, ‘Van 1800 naar 2013’, 2014, website Rijksmuseum. https://www.rijksmuseum.nl/nl/organisatie/geschiedenis 4 Annie Jourdan, ‘Politieke en culturele transfers in een tijd van revolutie: Nederland 1795-1805, 5665-67.
de bekende raadspensionaris Johan de Witt, die met alle mogelijkheden het land verdedigde tegen vijanden.5 Naast dit schilderij, hadden ook vele andere aankopen uit de eerste jaren van de museumcollectie te maken met successen of belangrijke personen uit het nationale verleden.6 Een bezoek aan de galerij diende een inspirerend en moraliserend effect te hebben op de bezoekers en zou de geschiedenis laten voortleven bij volgende generaties.7 In het museum konden bezoekers het heldhaftige en succesvolle verleden van de kleine staat met eigen ogen aanschouwen in portretten en schilderijen uit de Gouden Eeuw.8
De oprichting van een nationaal museum was slechts één van de initiatieven ter verbetering van juist moreel burgerschap binnen de Republiek. Een goed burger zou individueel de juiste deugdelijke houding hebben in de samenleving. Daarnaast zou een burger zich ook deel van het grotere geheel binnen de natie moeten voelen. Zowel op gebied van cultuur als op het gebied van onderwijs werd het gemeenschappelijke nationale verleden teruggevonden. Dit werd bewust ingezet als iets positiefs wat alle burgers binnen de Republiek gemeenschappelijk hadden. De jaren 1800-1813 laten duidelijk een nieuwe beleving van het nationale verleden zien ten opzichte van de jaren hiervoor. Het nationale gevoel, staatsbelang en cultuur werden geleidelijk meer verenigd binnen een land waar altijd veel verdeeldheid had bestaan.
U LEEST HET PAPER VAN ROMY BECK, GETITELD ‘DEUGDZAME BURGERS IN DE BATAAFSE REPUBLIEK. EEN ONDERZOEK NAAR DE VERBETERING VAN ZEDELIJK BURGERSCHAP MIDDELS HET NATIONALE VERLEDEN‘ IN DE BUNDEL OVER HISTORISCHE DEBUTEN:
