Al sinds het ontstaan van het land is er nooit iets geweest dat de Belgen samenhield. Dat is de kern van het Vlaams-nationalistisch discours. Toen België in 1830 ontstond, lag het economische zwaartepunt in het zuiden van het land. Het Franstalige overwicht vormde de voedingsbodem voor een jarenlange strijd voor gelijkheid. Ruim een eeuw later was de taal van de ‘Vlamingen’ eindelijk evenwaardig: de winst van een eigen, Nederlandstalige universiteit was zonder meer de kers op de taart. De Vlaamse zaak leek bekoeld. Of toch niet?
Beter af alleen
De autonomie van Vlaanderen werd tijdens een reeks staatshervormingen opgedreven. Dat was noodzakelijk omdat het noorden van het land op een snel tempo divergeerde van het zuiden. Terwijl Vlaanderen uitgroeide tot een hub voor de wetenschap, bleef het zuiden van het land verkrampt vasthouden aan een negentiende-eeuwse economie. Wallonië achtte regionaal economisch beleid als een manier om terug op kruissnelheid te komen en de ‘Vlamingen’ die kregen in ruil daarvoor cultureel-communautaire zelfstandigheid.
Toen de grote migratiegolf van de jaren 1960 het land opschudde, vormde dat een bekrachtigend argument voor de overtuigde ‘Vlamingen’. ‘Wat je zelf doet, doe je beter,’ is een riedeltje de meeste Vlamingen beter kennen dan de Franse taal. Ook in de Vlaamse politiek leeft die gedachte: beter af zónder Walen, zónder migranten en misschien zelfs zónder België. Wat ooit begon als een strijd om rechtvaardigheid voor de Nederlandse taal, lijkt te eindigen in een ver doorgedreven vorm van een radicaal ‘Vlaamse’ identiteit, terwijl die niet bestaat.
De ‘Vlaamse’ identiteit
Veruit de bekendste pleitbezorger van de Vlaamse zaak anno 2022 is NV-A voorzitter Bart De Wever. Hij ging naar aanleiding van De Stemming, een politieke peiling door VRTNWS & De Standaard, in gesprek over wat het betekent om ‘Vlaming’ te zijn. Volgens een 2000-tal Vlamingen is de belangrijkste voorwaarde om je Vlaming te kunnen noemen, de taal spreken. De Wever vond dat absoluut niet verrassend omdat hij ervan overtuigd is dat onze taal het fundament is van onze dagelijkse cultuur. Opvallend was dat De Wever echter niet ontkende dat de Vlaamse identiteit vaak en verkeerdelijk gelinkt wordt aan het Vlaams-nationalisme.
Ontkennen dat er iets is dat Vlamingen met elkaar bindt, zou getuigen van weinig zin voor de realiteit. Toch is dat niet hoe de meeste Vlamingen zich identificeren: een Vlaming is een Belg die toevallig geboren is of woont in het noordelijke deel van het land. Het is door het waanzinnig aanhoudend narratief van Vlaanderen dat beter alleen af zou zijn, dat de meesten niet meer durven dromen van een België van de toekomst: een efficiënte samenwerkingsstaat waarin iedere Belg de beste kansen krijgt – niet alleen de ‘Vlaming’. Het verhaal swingt op sommige momenten de pan uit. Er bestaat zelfs een groep mensen die ervan overtuigd geraakte dat Vlaanderen beter bij Nederland had kunnen blijven. Zonder in what-if-history te vervallen, is het wel noodzakelijk om de vraag op te werpen of de ‘Vlaamse’ economie dan evenveel groeikansen had gekregen: zou Nederland echt een interne strijd laten doorgaan tussen de havens van Rotterdam en Antwerpen? Wie een beetje oplette tijdens de les geschiedenis in het middelbare onderwijs, weet dat men dat in het verleden niet van plan was.
Op weg naar een beter België?
Natuurlijk is het voorbeeld van de haven een exuberante illustratie van wat een mislukt Groot Nederland zou zijn. Zij die beweren dat België een failed state is, zijn blind voor het grootste probleem van het land. De zes staatshervormingen die België rijk is, hebben het contrast tussen beide landsdelen verder aangemoedigd. Op dit moment werkt de Vlaamse regering zelfs aan een canon die de belangrijkste pijlers van de cultuur moet vastleggen. En waar is onze Belgische ‘cultuur’ dan?
België is ontstaan op het kruispunt van verschillende culturen en blijft een land dat bloeit van én door interculturele contacten. De Vlaamse zaak heeft er echter voor gezorgd dat de globaliserende route die het land is ingeslagen, in Vlaanderen als een noodlottige evolutie wordt aanschouwd. België verliest haar internationale status als consensusdemocratie, terwijl dat net onze kracht is. Een Belg is iemand die met bewondering naar haar medemens kijkt en haar omarmt. Maar als die kleine Belg eenmaal over zichzelf begint te vertellen, dan is die minstens even trots is op haar eigen land. Een Belg heeft zichzelf nooit overschat, een ‘Vlaming’ doet dat wel.
Let’s get down to business
Ja, ook die omschrijving van een ‘Belg’ is fel geromantiseerd. Om België echt te kunnen begrijpen is er behoefte aan een objectieve historie waarin alle aspecten een plaats krijgen zonder daarbij de voorkeur te geven aan de ene of de andere taal of economische regio. Het schoentje knelt echter in de hoogste coulissen van de macht waar de geschiedenis wordt misbruikt ten voordele van een Vlaams pleidooi.
Dat politiek en geschiedenis een moeilijke relatie kennen, is een vaststelling die niet enkel geldt voor België. Iemand die noties van de Turks-nationale geschiedenis begrijpt, weet dat Atatürks subjectiviteit de Republiek van Turkije sterk beïnvloed heeft. Een Koerdische visie op Turkije haalt ook onder Erdogan de geschiedenisboeken niet. Het punt is dat het altijd gevaarlijk is wanneer een groep overtuigde politici historiografie inzet om haar ideologie te dienen. Een wederkerend fenomeen daarbijis dat die groepen steeds zeer nauwkeurig blind zijn voor een ander standpunt op de eigen geschiedenis. Net zoals Poetin het bestaan van een Oekraïense identiteit ontkent, gunnen veel ‘Vlamingen’ de Belgen ook geen friet met mayonaise.
Het probleem van België is niet dat we niet allemaal dezelfde taal spreken of dezelfde roots hebben, maar dat niemand nog trots lijkt te zijn op de verscheidenheid in ons land. Enkel een genuanceerde kijk op de Belgische geschiedenis kan de oplossing zijn voor het gepolariseerde samenlevingsprobleem. Ondanks verschillende pogingen om weerwoord te bieden aan de populariserende, Vlaams-nationalistische kijk op de Belgische geschiedenis, slaagt niemand er echt in om het concept ‘België’ te vatten. Laat dit dan ook een pleidooi zijn om meer aandacht te besteden aan het Belgisch-historisch discours en het land zo te begrijpen in de rijkdom van een globale geschiedenis.
Door Elian Pergola.
Elian Pergola (21 jaar) is student Geschiedenis aan de KU Leuven en freelance digital storyteller. Zo publiceerde hij bijvoorbeeld een podcastreeks in samenwerking met de VRT, de Vlaamse publieke omroep.
