Economie is saai en economische geschiedenis is zelfs nóg saaier – dat is de perceptie van het leeuwendeel van de bevolking. Door de onpopulariteit van deze kant van de geschiedenis bij het grote publiek wordt dergelijke thematiek zelden gekozen als onderwerp van krantenartikelen en symposia et cetera. De perceptie dat economische geschiedenis saai is, leidt tot een onderbelichting van belangrijke historische kennis en is bovendien onterecht. Economische kennis levert een essentiële bijdrage aan het begrijpen en verklaren van gebeurtenissen en ontwikkelingen in de geschiedenis. Welvaart is van groot belang en een potentiële daling of stijging hiervan heeft veel invloed op de samenleving. Een van de gebeurtenissen uit de geschiedenis waar dit betrekking op heeft is de Eerste Wereldoorlog, waarbij de economische gevolgen catastrofaal zijn geweest voor Europa en fenomenaal voor de Verenigde Staten van Amerika. De oorlog markeert een keerpunt in de geschiedenis waarbij de Amerikanen de economische hegemonie over wisten te nemen van de Britten. Een belangrijke en fascinerende ontwikkeling, maar zal deze thematiek veel aandacht krijgen dit jaar?
Op 28 juli is het namelijk exact honderd jaar geleden dat Europa de eerste stappen heeft gezet in de richting van een wereldoorlog – dit is een reden om de Eerste Wereldoorlog op grotere schaal te herdenken dan gebruikelijk is. Kranten, tijdschriften en websites halen hun huis-historicus onder het stof vandaan en publiceren artikelen, columns of zelfs een heel themanummer over de oorlog die de Engelsen zo typerend de Great War noemen. Er worden symposia, lezingen en conferenties georganiseerd, musea wijden er exposities aan, programmamakers maken er series over en zelfs theatergroepen geven voorstellingen over de gebeurtenissen uit de Eerste Wereldoorlog. De meeste van deze producties zullen waarschijnlijk gewijd worden aan onderwerpen zoals het leed van de individuele soldaat, de slagen bij Ieper en Verdun, de leefomstandigheden in de loopgraven, de miljoenen doden als gevolg van militaire innovatie, of de politieke en sociale gevolgen van de Eerste Wereldoorlog. Het grootschalige menselijk leed is wellicht het meest aangrijpende aspect van de oorlog en spreekt tot de verbeelding van iedereen; dit in tegenstelling tot de economische consequenties, waardoor het zeer te betwijfelen valt of deze uitgebreid aan bod zullen komen.
Toen na een jaar bleek dat de oorlog geen maanden maar jaren ging duren, werden de Europese economieën omgevormd tot oorlogseconomieën. Europa was daardoor niet langer meer in staat om haar rol als exporteur van kapitaal en goederen te vervullen. Sterker nog, ze waren door de oorlog genoodzaakt om voedsel en grondstoffen te importeren. Om aan alle oorlogskosten te voldoen moesten de geallieerden zich uiteindelijk in de schulden steken; Amerikaanse banken leenden 2,6 miljard dollar aan Europese overheden. Ter vergelijking, dit was twee keer zoveel als de gehele schuld van de Amerikaanse overheid. Aan het einde van de oorlog waren de Europese economieën volledig ontspoord en het zou tot 1925 duren voordat de Britse en Duitse economieën weer de vooroorlogse grootte zouden bereiken – met andere woorden: ze waren elf jaar aan economische groei kwijt.
Hoe catastrofaal de oorlog was voor Europa wordt eigenlijk pas goed zichtbaar als we kijken naar hoe fenomenaal deze was voor de Amerikaanse economie. De Europese terugtrekking uit de wereldeconomie creëerde een vacuüm dat opgevuld werd door de Verenigde Staten, iets wat hen geen windeieren heeft gelegd. Zo wisten de Amerikanen in de jaren 1914-1917 hun export te verdubbelen en hun handelsoverschot te vervijfvoudigen. Daarnaast kregen de Amerikanen het voor elkaar om tijdens de oorlog hun industrie te verdrievoudigen; aan het einde van de oorlog was de Amerikaanse industrie bijna zo groot als die van België, Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië tezamen. De Eerste Wereldoorlog was een grote impuls voor de Amerikaanse economie en in 1925 was deze anderhalf keer zo groot als in 1914.
De Eerste Wereldoorlog gaf de Amerikaanse economie dus een nieuw elan en maakte de weg vrij voor de Verenigde Staten om de hegemonie te verkrijgen in de wereldeconomie, dit terwijl de Europese economieën in verval waren geraakt en het ruim een decennium duurde voordat ze überhaupt weer op het vooroorlogse niveau waren. Deze wisseling van de wacht heeft het toneel gevormd waarop de Verenigde Staten haar buitenlandpolitiek tentoon zou stellen gedurende de rest van de twintigste eeuw.
Ondanks dat deze thematiek niet zo aangrijpend is als al het menselijk leed, of zo populair als de politieke gevolgen en de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog, vormt het wel een belangrijk onderdeel van de moderne Europese geschiedenis. Daarom valt er toch te pleiten om tijdens de herdenking van de Eerste Wereldoorlog ook stil te staan bij de economische gevolgen.
Rik van der Vlugt (1991) studeert geschiedenis aan de Universiteit Leiden waar hij zich specialiseert in (moderne) economische geschiedenis. Voor zijn bachelorscriptie onderzoekt hij hoe politici omgingen met advies en kritiek betreffende de Economische en Monetaire Unie. Naast zijn studie is hij actief als redacteur bij de uitgeverij Jonge HIstorici en het historisch wetenschappelijk tijdschrift Leidschrift.