Op 30 april jongstleden schrokken zelfs de felste orangisten van het sterke Oranjesentiment dat toen oplaaide. De Nederlanders, een volk dat er niet voor terugdeinst om de eigen vorst en andere niet-gekozen staatshoofden te bekritiseren, leken zich als één man achter het Koningshuis te scharen. Het land dat Willem-Alexander al meer dan een decennium uitlachte in sketches, spotprenten en karikaturen bleek toch stiekem van de jonge prins te houden – en van zijn vrouw natuurlijk.
Veel commentatoren haastten zich om te concluderen dat Nederlanders aartsconservatief waren geworden. Dat een gezonde dosis kritiek op niet democratisch gekozen heersers miste. Dat de arrestatie van enkele eenzame antimonarchisten bewees dat de vrijheid van meningsuiting in dit land toch teloor was gegaan. Tja, een gebrek aan theater kun je ze niet meegeven.
Voor verreweg de meeste Nederlanders is het Koningshuis iets waar je eerder onverschillig over bent dan voor of tegen. De mensen die op 30 april en masse de straat opgingen deden dit (zoals iedere 30 april) omdat ze zin hadden in een feestje; niet om hun onvoorwaardelijke steun aan de Vorst te etaleren. Het enorme enthousiasme bij de inhuldiging van Willem-Alexander zegt weinig over hoe levend het orangisme vandaag de dag is.
Het lijkt alsof er weinig te zeggen valt over wat Nederland over het Koningshuis denkt. Dit vind ik ook helemaal niet interessant; dergelijke vraagstukken laat ik liever aan Maurice de Hond over. Wat we op 30 april en de periode eromheen zagen was vooral wat het Koningshuis met Nederland doet.
Als iets de Nederlandse identiteit de afgelopen tien jaar heeft gekenmerkt, is dit niet de aloude en achterhaalde dooddoener ‘tolerantie’, maar veeleer maatschappelijke fragmentarisering en polarisatie. De kloven tussen arm en rijk, tussen hoog- en laagopgeleid, tussen autochtoon en allochtoon en – iedere dag meer – tussen werkzaam en werkloos zijn geen abstracte concepten. Dit zijn keiharde realiteiten die het dagelijkse leven van vele Nederlanders beheerst. Het laissez-faire beleid van het huidige kabinet, dat vooral inzet op zelfredzaamheid en een minimale overheid, lijkt hier geen bruggen te gaan bouwen.
Naast deze polarisatie heeft zich de afgelopen decennia ook een sterke individualisering voltrokken. Dit is niets nieuws, maar er wordt vaak onderschat hoe verstrekkend de gevolgen van dit proces zijn. Individualisering leidt niet alleen tot zelfstandigheid en keuzevrijheid. Het leidt tevens tot een mentaliteit waarbij mensen zo cynisch zijn dat ze van niemand nog iets aannemen. Ze maken zelf wel uit wat waar is, wat goed is en weten het beste van iedereen welk beleid iedere bestuurder of politicus dient te voeren. Ik denk dat deze houding de Nederlandse identiteit nog wel het beste beschrijft.
Wat heeft dit alles met het Koningshuis te maken? Op 30 april gingen miljoenen Nederlanders feestend de straat op: jong, oud, arm, rijk, advocaat, schoonmaker, christen, moslim. Er kwamen mensen met elkaar in contact die elkaar normaal op straat voorbij lopen. Mensen spraken met elkaar en kwamen erachter dat ze minder van elkaar verschilden dan ze dachten. Verreweg de meeste mensen, hoe uniek ze zichzelf ook vinden, willen toch dezelfde dingen uit het leven halen.
De vorst is een verbindend en verenigend persoon in een tijd van verdeeldheid en desintegratie. De problemen die Nederland en Nederlanders in hun greep houden moeten door een verenigd land worden opgelost. Van de weinige symbolen van Nederlandse eenheid die nog resteren, is koning Willem-Alexander de belangrijkste. Het is zijn ambtsplicht om voor het hele vaderland te zorgen en dit de juiste richting te wijzen. Laat deze plicht een voorbeeld voor ons allen zijn om te beseffen dat we naast individu ook burgers van een civil society zijn.
Casper van der Veen (1986) is historicus, journalist en Noord-Korea Watcher. Hij schrijft o.a. voor de Volkskrant en is oprichter van de website www.nieuwsuitnoordkorea.nl. Met deze column behaalde hij een eervolle tweede plaats in de schrijfwedstrijd die wij begin deze maand organiseerden voor Café Nachtvorst. Net als de Maand van de Geschiedenis had die wedstrijd het thema ‘Vorst & Volk’.