De kracht van netwerken

Een netwerk-analytische benadering van Caesars moordenaar: Marcus Brutus

door Symen Hoekstra

 

Introductie

Tegenwoordig is het voor zakenlieden, regeringsleiders en leidinggevenden niet meer weg te denken uit de agenda: zakendiners, netwerkevenementen, borrels en congressen om het zakelijke netwerk in stand te houden en uit te breiden. LinkedInprofielen schieten als paddenstoelen uit de grond en laten zien dat het netwerk voor mensen van groot belang is voor hun carrière.[1] Het feit dat dit anno 2017 het geval is, hoeft niet te betekenen dat dit altijd al zo is geweest. Wanneer er wordt gekeken naar de Oudheid lijkt het aannemelijk dat eerder de familieafkomst, rijkdom of militaire macht het succes van iemand bepaalde. Wat was het belang van het netwerk voor de loopbaan van invloedrijke personen uit de Oudheid?

Om deze vraag te beantwoorden gebruik ik als casus één van de meest iconische en bekende politici uit de Romeinse tijd: Marcus Junius Brutus, beter bekend als de man die Julius Caesar vermoordde. De reconstructie van zijn netwerk brengt echter de nodige complicaties met zich mee. Vanwege het ontbreken van LinkedInprofielen is een wetenschapper toegewezen op primaire bronnen zoals de werken van Plutarchus, Cassius Dio en Cicero. Nadat ik het globale netwerk van Brutus heb gereconstrueerd, zal ik aan de hand van de methode netwerkanalyse de kracht en het belang van dit netwerk voor de carrière van Brutus analyseren en kwalificeren.

 

Marcus Brutus

Marcus Brutus is om een aantal redenen een interessante casus om de rol van netwerken in de Romeinse tijd te bestuderen. Ten eerste zijn er veel bronnen over Brutus bewaard gebleven. Daarnaast leefde Brutus in een tijd waarin de politieke facties in Rome verschoven, doordat iedereen kant moest kiezen tussen Pompeius en Caesar, wat van invloed kan zijn op bestaande netwerken.[2]

Marcus Junius Brutus werd in het jaar 85 v. Chr. geboren en was de zoon van Marcus Iunius Brutus Maior en zijn vrouw Servilla Caepionis. Servilla was de halfzus van de rijke Romeinse politicus Cato, een van de voornaamste tegenstanders van Julius Caesar.[3] Toen Brutus Maior in 77 v. Chr. door Pompeius werd vermoord, werd Cato de stiefvader van Brutus. In 58 v. Chr. werd Cato gouverneur van Cyprus en nam hij Brutus met hem mee. Op Cyprus wist Brutus als assistent van Cato grote rijkdom te vergaren.[4] Nadat Brutus was teruggekeerd naar Rome trouwde hij met Claudia Pulchra, de dochter van Appius Claudius Pulcher, die vier jaar later consul zou worden. Hierdoor had Brutus machtige bondgenootschappen met Cato en Claudius Pulcher.[5]

Toen in 49 v. Chr. de burgeroorlog tussen Julius Caesar en Pompeius uitbrak, besloot Brutus om Pompeius te steunen. Na de overwinning van Caesar werd Brutus gevangen genomen, maar niemand mocht hem iets aandoen van Caesar. Dit had volgens Plutarchus te maken met de affaire tussen Caesar en Servilla, de moeder van Brutus. Brutus werd dan ook spoedig vrijgelaten en door Caesar toegelaten tot zijn naaste bondgenoten.[6] Brutus kreeg de macht over de provincie Gallia Cisalpina en werd in 45 v. Chr. door Caesar benoemd tot stadspraetor, wat Brutus tot de hoogste verantwoordelijke van de stad Rome maakte. Voor deze positie moest Brutus concurreren met zijn halfbroer Cassius, die veel roem had vergaard in oorlogen tegen de Parthen. Uiteindelijk waren de woorden van Caesar: ‘Cassius heeft een rechtvaardigere claim, maar het zal Brutus zijn die stadspraetor wordt.[7] Hier begon dan ook de haat van Cassius jegens Caesar.

Cassius was degene die het plan smeedde om Caesar van het leven te beroven. Dit  was naar zijn idee de enige manier was om diens dictatuur te stoppen. Hij wist een flink aantal machtige mannen in Rome bij zijn complot te betrekken, maar niemand wilde het plan doorzetten zonder de medewerking van Brutus.[8] Brutus besloot zijn halfbroer Cassius te steunen, om zo de Republiek te redden.[9] En zo geschiedde het: in 44 v. Chr. wachtten de samenzweerders Caesar op in de Senaat. Hoewel Brutus niet de eerste dolksteek gaf, stopte Caesar met zijn verzet toen hij zag dat Brutus zich bij zijn belagers had gevoegd. Volgens Cassius Dio sprak Caesar toen zijn laatste legendarische woorden ‘Et tu, Brute?’ en liet vervolgens het leven.[10]

Brutus, Cassius en de andere samenzweerders moesten Rome vervolgens ontvluchten, omdat de mensen in Rome furieus waren toen zij de wonden van de dode Caesar zagen.[11] Brutus vluchtte naar Athene en Cassius naar Klein-Azië. In Athene wist Brutus contacten te leggen, geld te verdienen en een leger op de been te krijgen. Toen Octavianus, die door Caesar als zijn opvolger aangewezen was, hier kennis van kreeg, besloot hij samen met Marcus Antonius de vijand tegemoet te trekken. Dit mondde uit in de slag bij Philippi, waar Cassius[12] en Brutus beiden werden verslagen en het leven lieten.[13]

 

Netwerk

Uit het voorgaande wordt duidelijk dat Brutus vele bondgenoten en vijanden had en dat hij voortdurend moest kiezen welke personen hij steunde. Dit maakt Brutus een interessant persoon om te onderwerpen aan de methode ‘netwerkanalyse’. Deze methode richt zich op het reconstrueren en analyseren van netwerken. Hierbij worden processen, ontwikkelingen of personen benaderd als netwerken en wordt er gekeken naar de verschillende actoren en de relaties die er tussen deze actoren bestonden.[14] Een groot voordeel van de methode is dat het uitgaat van een grafische weergave, waardoor patronen snel duidelijk worden. Daarnaast werkt de analyse met pijlers en kwalificaties die de kracht of zwakte van relaties of van een geheel netwerk kunnen bepalen. Voorbeelden van dergelijk pijlers zijn clusters, strong ties en weak ties, brokers (actoren die verschillende clusters verbinden) en bridges (de relaties tussen brokers).[15]

In het geval van Brutus, moet de reconstructie van zijn netwerk worden gebaseerd op de oude schrijvers Plutarchus, Cicero, Appianus en Cassius Dio. De werken van deze mannen zullen de actoren van het netwerk van Brutus leveren. Cicero is de enige die in dezelfde tijd als Brutus leefde; de andere drie leefden allemaal minimaal een eeuw later. Desalniettemin geven de vier auteurs gezamenlijk een redelijk compleet beeld van het leven van Brutus.[16]

Voor dit artikel is gekozen voor Brutus’ netwerk ten tijde van de moordaanslag op Caesar, omdat voor zo’n aanslag een netwerk van groot belang moet zijn geweest. Caesar had in die tijd namelijk nog veel machtige bondgenoten en tevens een grote legermacht die loyaal aan hem was. Wat een aanslag op diens leven een buitengewoon risicovolle onderneming maakte.[17]

 

Het bovenstaande schema is een globale reconstructie van het netwerk van Brutus. Het schema beperkt zich tot de belangrijkste en meest invloedrijke personen die worden genoemd in de bronnen die het leven van Brutus beschrijven. Dit zorgt ervoor dat hele netwerkclusters die bijvoorbeeld achter Cato, Octavianus of Appius Claudius Pulcher zitten, niet in het schema zijn opgenomen. Een tweede simplificatie van het netwerk heeft betrekking op de groep samenzweerders zoals onder andere Servilius Casca, Albinus en Cimber. Zij zijn allen ook onderling met elkaar verbonden, maar deze relaties zijn in het schema weggelaten om het overzichtelijk te houden.

Ondanks deze simplificaties van de werkelijkheid laat dit netwerkschema een aantal opvallende patronen zien. Ten eerste is het duidelijk dat er sprake is van een aantal clusters. Zo is er een duidelijke cluster rondom Caesar, een rondom Cassius en een rondom Pompeius. Deze clusters staan relatief los van elkaar, wat laat zien dat Brutus vaak moest kiezen voor één cluster, wat automatisch inhoudt dat dit een negatieve invloed had op zijn relatie met het andere cluster.

Ten tweede valt op dat het netwerk van Brutus op twee manieren in elkaar steekt. Enerzijds is er de relatie met het cluster rondom Cassius. Hierbij zijn de actoren op vele manieren met elkaar verbonden, wat ervoor zorgt dat het netwerk relatief eenvoudig in stand blijft wanneer er een actor wegvalt. Dit wordt binnen de methode netwerkanalyse ‘een hoge mate van cohesie’ genoemd. Anderzijds is het netwerk van Brutus gefundeerd op een aantal zogenaamde ‘brokers’. Dit zijn actoren die hem verbinden met een cluster. Bij het netwerk van Brutus zijn Julius Caesar en zijn eerste vrouw Claudia Pulchra hier goede voorbeelden van. Wanneer een van hen wegvalt uit het netwerk van Brutus, verliest hij hiermee ook het cluster waar zij toe behoren.

Naast de structuur van het netwerk, die inzichtelijk wordt door het bovenstaande schema, heeft dit schema ook een verklarende kracht. Zo leek het aanvankelijk vreemd dat Brutus de kant van Pompeius koos in diens oorlog tegen Julius Caesar, omdat Pompeius Brutus’ vader had vermoord. Wanneer we echter een blik op het netwerk van Brutus werpen, wordt duidelijk dat zijn vrouw hem verbond aan het netwerk van Appius Claudius Pulcher, Cicero én Pompeius. De keuze voor Pompeius is hierdoor helemaal niet zo verwonderlijk als deze lijkt. Daarnaast wordt in één oogopslag duidelijk waarom een conflict met Octavianus, Marcus Antonius en Lepidus nagenoeg onontkomelijk was na de aanslag op Caesar. Het cluster rondom Caesar was namelijk enkel via Caesar aan Brutus verbonden. Met het wegvallen van deze actor, is automatisch de relatie met de actoren rondom Caesar verbroken.

Voor het ontstaan en de teloorgang van het tweede triumviraat – de politieke alliantie tussen Octavianus, Marcus Antonius en Lepidus – geeft het netwerk van Brutus ook een verklaring. Caesar was de verbindende factor tussen de drie politieke zwaargewichten. Met het wegnemen van Caesar maakten Brutus en Cassius zich tot gezamenlijke vijand van deze drie mannen, waarmee het triumviraat ontstond. Deze gezamenlijke vijand was echter het enige dat Octavianus, Marcus Antonius en Lepidus met elkaar verbond. Toen Brutus en Cassius waren verslagen hadden de drie mannen geen gezamenlijke vijand meer. Hierdoor raakten zij met elkaar in conflict. Het gebrek aan relaties tussen de actoren in het schema impliceert dat een samenwerking niet vruchtbaar kon zijn.

Tot slot kan dit netwerk van Brutus het een en ander zeggen over het belang van netwerken in de tijd van de Romeinse Republiek. Een eerste belangrijke constatering is dat familie onderdeel uitmaakte van het zakelijke netwerk en dat familie ook als instrument werd ingezet om een netwerk te vergroten. In het schema van Brutus wordt dit snel duidelijk door het relatief grote aantal groene actoren. Door het huwelijk met Claudia Pulchra wist Brutus zijn netwerk aanzienlijk te vergroten. Hierdoor blijft het, vanuit een netwerkperspectief, echter wel gissen naar de reden van de scheiding en het feit dat hij vervolgens met zijn nicht Porcia trouwde. Dit kan vanuit een netwerkperspectief alleen worden verklaard als een poging om het netwerk dat achter Cato zat te behouden. Porcia was namelijk de dochter van Cato. Door de dood van Cato in 46 v. Chr. bestond de kans dat Brutus veel bondgenoten van Cato zou verliezen. Een huwelijk met diens dochter, zou deze relaties wellicht kunnen onderhouden.

Desalniettemin was het netwerk ook los van de familie – voor zover dat los van elkaar kan worden gezien – van groot belang. Zonder de vele samenzweerders die Brutus en Cassius hadden vergaard en zonder de hoge mate van cohesie binnen het cluster van de samenzweerders was de aanslag op Caesar ondenkbaar. Daarnaast hebben zowel Brutus als Cassius laten zien dat ze, nadat ze zonder geld of soldaten uit Italië waren gevlucht, goede zaken wisten te doen in respectievelijk Griekenland en Klein-Azië. Dit onderstreept nogmaals het belang van het verwerven van de juiste contacten en de kracht van een netwerk met een hoge mate van cohesie.

 

Conclusie

Het in kaart brengen van het netwerk van een van de meest besproken figuren uit de Romeinse oudheid geeft een aantal belangrijke inzichten. Het laat zien waarom Brutus de zijde van Pompeius koos, waarom Brutus en Cassius in staat waren de machtigste persoon in het Romeinse Rijk te vermoorden, waarom deze moord wel moest leiden tot een burgeroorlog en waarom deze twee mannen deze strijd nog lang hebben weten vol te houden. Deze verklaringen volgen allemaal uit de structuur van Brutus’  netwerk en de kwalificaties die de netwerkanalyse met zich meebrengt. Tevens laat dit netwerk van Brutus zien dat geld en soldaten niet doorslaggevend zijn, zonder de beschikking over een sterk netwerk. Bij het verkrijgen van dit netwerk kan familie, tot slot, een belangrijke rol spelen, zoals in het netwerk van Brutus het geval was.

De methode netwerkanalyse blijkt dus, zelfs bij een globaal netwerk zoals gehanteerd in dit artikel, van toegevoegde waarde door de verklarende kracht en het grafisch inzichtelijk maken van relaties. Aan dit schema zouden nog veel meer variabelen toegevoegd kunnen worden, zoals de sterkte van de relatie en uit hoeveel verbanden een relatie is opgebouwd. Dit in combinatie met een uitbreiding van actoren zou weer veel nieuwe inzichten en verklaringen kunnen opleveren. Zo toont het netwerk van Brutus aan dat de methode veel potentie heeft en dat nog veel onderzoek nodig is. De complicatie bij Oude Geschiedenis zal echter altijd het beperkte en veelal onvolledige bronnenmateriaal blijven. LinkedIn in de eerste eeuw Christus was een welkom geschenk geweest voor historici. Desondanks kan wel degelijk gesteld worden dat ook in de Oudheid een sterk netwerk van onschatbare waarde was.

 

Symen Hoekstra (1992) rondde in 2016 zijn bachelor Geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen af. Tijdens zijn studie hield hij zich voornamelijk bezig met de politieke geschiedenis van de Oudheid, met een focus op het Romeinse Rijk. Hierbij heeft hij zich verdiept in de methode netwerkanalyse die ook centraal staat in zijn scriptie over de Romeinse politicus Tiberius Gracchus. Inmiddels is Symen met zijn master History Today een andere weg ingeslagen: het inzetten van zijn historische vaardigheden bij diverse organisaties waaronder de Atlantische Commissie in Den Haag en Rijkswaterstaat in Utrecht.

 

LEES HIER DE SCRIPTIE WAAR DEZE LONGREAD OP GEBASEERD IS EN BEKIJK HIER ALLE SCRIPTIES VAN DE UITGEVERIJ.

WIL JIJ OOK JE SCRIPTIE PUBLICEREN EN EEN LONGREAD SCHRIJVEN? STUUR DAN NU JE STUK OP.

Bronnen

Appianus, De Burgeroorlogen, vertaling H. White (Londen 1899).

Carrington, P.J. Models and Methods in Social Network Analysis. (Cambridge 2005)

Cassius Dio, Geschiedenis van Rome, vertaling E. Cary (Londen 1927).

Cicero, Aan Familie en Vrienden, vertaling D.R.S. Baily (Londen 1977).

Cicero, Brutus, vertaling G.L. Hendrickson (Cambrige, Massachusetts 1962).

Clarke, M. L., The Noblest Roman: Marcus Brutus and his reputation (Londen 1981).

Corrigan, K., Brutus: Caesar’s Assassin (Barnsley 2015).

Granovetter, M., ‘The Strength of Weak Ties’, American Journal of Sociology 78: 6

(1973) 1361-1369.

Marsh, Frank Burr. ‘The Roman Aristocracy and the Death of Caesar.’ The Classical Journal

20: 8 (1925) 451-464.

‘Numbers of LinkedIn members from 1st quarter 2009 to 3rd quarter 2016 (in millions).’

Statista. Toegankelijk via https://www.statista.com/statistics/274050/quarterly-numbers-of-linkedin-members/ (geraadpleegd op 12-01-2017).

Plutarchus, De Parallelle Levens, Tiberius Gracchus, vertaling B. Perrin (Cambridge, 1921).

Speidel, M., Riding for Caesar: The Roman Emperors’ Horse Guard (Londen 1994).

 

NOTEN

[1] ‘Numbers of LinkedIn members from 1st quarter 2009 to 3rd quarter 2016 (in millions),’ Statista. Toegankelijk via https://www.statista.com/statistics/274050/quarterly-numbers-of-linkedin-members/ (geraadpleegd op 12-01-2017).

[2] F.B. Marsh, ‘The Roman Aristocracy and the Death of Caesar’, The Classical Journal 20: 8 (1925) 451-455.

[3] Plut. Brut. 1.1-2.1.

[4] Ibidem, 3.1-3.4.

[5] Cic. Fam. III, 4.

[6] Plut. Brut. 4.1-6.2.

[7] Ibidem, Brut. 7.4.

[8] CassDio. XLIV. 12.2-13.4.

[9] Cic. Brut. 77.94.

[10] CassDio. XLIV. 19.1-19.5.

[11] M.L. Clarke, The Noblest Roman: Marcus Brutus and his reputation (Londen 1981) 39-47.

[12] K. Corrigan, Brutus: Caesar’s Assassin (Barnsley 2015) 181-202.

[13] Plut. Brut. 52.3.

[14] P.J. Carrington, Models and Methods in Social Network Analysis (Cambridge 2005) 1-7.

[15] M. Granovetter, ‘The Strength of Weak Ties’, American Journal of Sociology 78: 6 (1973) 1361-1369.

[16] Corrigan, xii-xvii.

[17] M. Speidel, Riding for Caesar: The Roman Emperors’ Horse Guard (Londen 1994) 1-2.