Na de Italiaanse verkiezingen van afgelopen week domineren een centrumrechtse coalitie en de Vijfsterrenbeweging het Italiaanse huis van afgevaardigden. Was deze uitslag te voorzien? Wat zegt deze uitslag over de scheidslijnen in de Italiaanse samenleving?
Uitslag
De verkiezingsuitslag van 4 maart kwam niet geheel als een verrassing, maar het was vooraf onduidelijk welke partij uiteindelijk de grootste zou worden. De christendemocratie in Italië is al jaren vrijwel verdwenen, ten onder gegaan aan schandalen en corruptie, terwijl weinigen rekening hielden met de terugkeer van Matteo Renzi, die na zijn aftreden als premier vorig jaar opnieuw leider was van de centrumlinkse Parti Democratico (PD). Een overwinning van Forza Italia met Berlusconi in de rol van souffleur behoorde wel tot de mogelijkheden. Het was duidelijk dat de Lega Nord en de Vijfsterrenbeweging (M5S) zetels zouden winnen.
De onzekerheid voorafgaand aan de verkiezingen werd deels veroorzaakt door het nieuwe kiesstelsel uit 2017, waarin 630 zetels op twee manieren verdeeld worden. Enerzijds door evenredige verdeling, zoals bij de Nederlandse Tweede Kamerverkiezingen, anderzijds door een meerderheidsstelsel, waarbij een derde van de zetels naar de electorale winnaar in een district gaat. Daar komt bij dat partijen vooraf een coalitie vormden.
Renzi’s PD vormde een ‘linkse’ coalitie met een aantal kleine partijen; de PD kwam door een verlies van 180 zetels uit op 113 zetels, terwijl de linkse coalitie als geheel er slechts 122 behaalde. Berlusconi werkte samen met de Lega Nord, die meer stemmen haalde dan Berlusconi’s Forza Italia: 126 om 101 zetels. De M5S boekte een grote overwinning en ging naar 227 zetels.
Onzekerheid
De uitkomst van de verkiezingen kan maar voor een deel verklaard worden door leeftijd en geografie. Jongeren stemden, vergeleken met het landelijke gemiddelde en ook ouderen, minder vaak op Berlusconi en Renzi, maar vaker op de Lega Nord en M5S. Ook stemde 3,8 procent van de jongeren op de fascistische partij Casa Pound, tegenover een landelijk gemiddelde van 0,9 procent. De tegenstelling tussen noord en zuid is ook van belang. De coalitie van Berlusconi en Lega Nord kregen de meeste stemmen in het noorden, terwijl M5S in het zuiden domineerde.
Het electorale verlies van de ‘middenpartijen’ en de winst van de M5S levert vooral veel onzekerheid op. De partij zet zich af tegen de gevestigde orde, maar presenteert zelf geen duidelijke visie. Zo pleit M5S voor een basisinkomen en andere maatregelen die zowel werkloze jongeren als ouderen met gebrekkige pensioenen moeten helpen. De financiële uitwerking van deze plannen, zeker gezien Europese afspraken over de hoogte van de staatsschuld, laat te wensen over.
Op het gebied van immigratie maakte de M5S een populistische draai, die misschien zetels opleverde, maar de geloofwaardigheid van leider Luigi Di Maio aantastte. Vergeleken met Matteo Salvini van de Lega Nord, die pleitte voor meer grensbewaking en het uitzetten van alle illegalen, zijn de standpunten van de Vijfsterrenbeweging gematigd, maar realistisch zijn deze plannen niet. Alleen al omdat zulke maatregelen bilaterale overeenkomsten vereisen met West-Afrikaanse landen.
Europese struisvogelpolitiek
De problemen van Italië op het gebied van immigratie en de voorstellen van politici om de Europese begrotingsregels te negeren, zijn deels het gevolg van gebrekkige Europese samenwerking. Andere Europese landen weigerden tot nu toe een substantieel deel van de Afrikaanse immigranten op te nemen die in Italië aankomen. De EU beperkte zich tot een financiële bijdrage. De Italiaanse regering koos er daarom voor Europese protesten te negeren bij het opstellen van een dubieuze vluchtelingendeal met Libië. Ik vermoed dat de EU om precies dezelfde reden de andere kant op kijkt mij de ‘Monte dei Paschi-zaak’. Nederlandse opiniemakers schudden hun hoofd bij de Italiaanse maatregelen om deze ‘spaghettibank’ te redden, maar leggen geen verband met het Nederlandse en Europese wegkijken als het gaat om het opnemen van immigranten.
Voorspelling
De verkiezingsuitslag lijkt deze situatie alleen maar te verergeren. Het is onduidelijk welke partijen zullen gaan regeren, maar waarschijnlijk zullen deze partijen proberen op een weinig fraaie wijze immigratie tegen te gaan, waarbij zij tegen Europese onwil en praktische bezwaren blijven aanlopen. Deze houding van de EU en de Europese lidstaten zal de regering vervolgens gebruiken om haar eigen gang te gaan bij andere dossiers.
Door Gertjan Schutte
Gertjan Schutte studeerde intellectuele geschiedenis en economie in Rotterdam. Deze twee interesses probeert hij bij elkaar te brengen in zijn PhD onderzoek naar economisch denken in het laatste kwart van de achttiende eeuw dat hij doet aan het Europees Universitair Instituut in Florence.