Vorige week vergeleek Boris Johnson, de Britse minister van buitenlandse zaken, het WK voetbal dat komende zomer in Rusland wordt gehouden met de Olympische Spelen van 1936. Deze vonden plaats in Berlijn: in nazi-Duitsland. Daarbij moet overigens wel vermeld worden dat het IOC Berlijn de Spelen al had toegewezen voordat Hitler aan de macht kwam. Johnsons precieze bewering was dat Poetin het WK vooral ter meerdere eer en glorie van zichzelf zou aanwenden – net zoals Hitler de Spelen aangreep om de grootsheid van het naziregime tentoon te spreiden. Toch ziet Johnson geen reden om het Britse elftal terug te trekken. Onterecht, geloof ik. Het wordt tijd om de organisatie van, en het deelnemen aan, mondiale sportevenementen grondig te herzien.
Reclamespot voor fout regime
Nu staat Johnson niet bepaald bekend om zijn gevoel voor tact, maar in dit geval ben ik het, in ieder geval deels, met hem eens: politiek leiders pronken altijd met eer en glorie als hun land gastland is van een groot sportevenement. De meeste mensen zijn inmiddels van mening dat de Olympische Spelen in 1936 niet door hadden mogen gaan, of althans geboycot hadden moeten worden. Het was een reclamespot voor een ontzettend fout regime. Zowel naar het binnen- als buitenland werd het evenement gepresenteerd als bewijs van acceptatie van de nazi’s. Ook liet het zien dat Hitlers regering tot grootse daden in staat was. Hierin slaagde Hitler door enkele vernieuwingen te presenteren. Zo was het aansteken van de Olympische vlam in Olympia en de tocht naar het gastland een nazi-uitvinding die erg aansloeg – ondanks dat het in Wenen tot opstootjes leidde tussen nazi-aanhangers en demonstranten.
Buitenlandse commentatoren waren enorm onder de indruk van het organiserend vermogen van de Duitse regering en van de gastvrijheid. Dat het naziregime had verordonneerd dat de nazivlaggen tijdens de Spelen niet uitgehangen mochten worden en dat het bewijsmateriaal van de Jodenvervolging moest worden verborgen (o.a. der Stürmer mocht niet in etalages liggen) werkte dus behoorlijk goed. Het was joodse Duitsers overigens wel verboden om met de internationale pers te praten. De werkelijke situatie mocht absoluut niet tot de bezoekers doordringen. Joachim von Ribbentrop (ja, die van het Molotov-Ribbentroppact) werd bovendien gepresenteerd als nieuwe ambassadeur in Londen en gaf een gezellig diner voor de in Berlijn aanwezige Britse diplomaten. Kortom: missie geslaagd.
Binnenlandse show
De vraag is nu natuurlijk of Johnson gelijk had met zijn bewering dat Poetin eer zal halen uit het WK. Over het algemeen zou ik zeggen van wel, maar het zal wel een show voor eigen publiek worden. We zagen het al bij de Olympische Winterspelen in Sotsji 2014: Poetin bemoeide zich er persoonlijk mee, vooral met het ijshockey, en presenteerde zichzelf zo als sterke man en leider. Dat dit vooral een binnenlandse show is, werd wel duidelijk toen Rusland in 2018 alternatieve Olympische Spelen organiseerde voor hun eigen, wegens doping verbannen, atleten. Het gaat er hier om het grote onrecht dat hen door het buitenland werd aangedaan tentoon te stellen. Poetin haalt er dus politiek prestige uit om een groot sportevenement te organiseren, en dat is ook een van de redenen dat ik zelf betoogde om geen sportevenementen meer in Rusland te organiseren.
Waarom? Omdat sport altijd politiek is. Als je als regering besluit Russische diplomaten uit te zetten, zoals vorige week gebeurde, waarom zou je dan wel actief meewerken aan een evenement waaraan de Russen enorm veel prestige ontlenen? Naast politieke redenen kan ik ook nog wel sportieve redenen noemen. De Russische overheid is de spil in een grootscheeps dopingschandaal. Sportief gezien is de Russische overheid – dus niet de individuele Russische sporter – niet echt te vertrouwen.
Een alternatief?
Er zijn twee punten die ik nog wil verduidelijken. Het is niet mijn bedoeling de situatie in Rusland te vergelijken met die in nazi-Duitsland. Maar er is hier wel een vergelijkbare dynamiek gaande omtrent het halen van politiek prestige uit grote sportevenementen. De realiteit is dat dit eigenlijk altijd het geval is. Johnson – of ik – had ook Peking 2008 (Spelen) als voorbeeld kunnen nemen, of alle sportevenementen in de Verenigde Staten, of Argentinië in 1978 (WK), of Frankrijk 2016 (EK), Zuid-Afrika in 1995 (WK Rugby) en zelfs het EK Vrouwenvoetbal in Nederland in 2017. Dat sport en politiek vervlochten zijn, is nu eenmaal zo. En daarom is het zo jammer dat Johnson meteen na zijn opmerking de discussie doodslaat met de bewering dat het niet eerlijk zou zijn als Engeland niet mee zou doen aan het WK 2018. Daarmee zegt hij met zoveel woorden: op politiek niveau is het evenement niet koosjer, maar laten we de sport erbuiten houden. Dat is een onjuiste houding: politiek zit in de sport verweven, je kunt het niet los van elkaar zien.
Wat Johnson bedoelt is: die jongens hebben zo hard getraind en zich gekwalificeerd. Het is zielig als ze nu van ons niet mee mogen doen. Bovendien wil hij het Engelse publiek (vooral in zijn eigen district) de lol van Engeland op een eindtoernooi natuurlijk niet ontzeggen. Maar als we het dan toch over 1936 hebben, neem dan ook een andere les mee. Want er was wel degelijk protest tegen deze Spelen: de Catalaanse overheid organiseerde een alternatieve Olympische Spelen, waar de ‘ware Olympische gedachte’ tot uiting zou komen. Atleten van over de hele wereld, waaronder Nederland, reisden af naar Barcelona. De grootste delegatie kwam uit de Sovjet-Unie, dat de Berlijnse Spelen geboycot had. Uiteindelijk gingen deze Spelen niet door, vanwege het uitbreken van de Spaanse Burgeroorlog.
Boris Johnson, als jij het zo goed weet, organiseer dan een alternatief WK voetbal. Voor iedereen toegankelijk, voorál ook voor Russische voetballers (zolang ze clean zijn). Ook leuk voor ons: dan mogen de Nederlandse mannen misschien wél meedoen.
Door Elisa Rodenburg.
Elisa Rodenburg (1992) studeerde in 2017 af van de onderzoeksmaster geschiedenis van de Universiteit van Amsterdam met een scriptie over vrouwenroeien in Nederland. Daarvoor schreef ze over joodse sport in Nederland tot 1940 en de Olympische Spelen van 1936.
