Tijdens de Tweede Wereldoorlog was de slag om de Schelde de grootste operatie op Nederlands grondgebied en de slag was bepalend in het verloop in de rest van de oorlog. Zoals de gelijknamige film in de introductie aan de hand van een animatie uitlegt, was de bevrijding van de Scheldemonding noodzakelijk om na de bevrijding van de haven van Antwerpen deze ook daadwerkelijk te kunnen gebruiken voor bevoorrading van de geallieerde legers. Naast dat de slag van strategisch belang was, vielen er in deze periode meer dan tienduizend slachtoffers, zowel onder Duitse en Geallieerde soldaten als Zeeuwse burgers die de bombardementen met hun leven moesten bekopen.
De film Slag om Schelde werkt toe naar de gevechten op de Sloedam, een onderdeel van de bevrijding van de Scheldemonding, maar heeft ook veel ruimte voor de belichting van de impact van oorlog op het alledaagse. De film ging in première op 17 december 2020, en is sinds kort ook te kijken op Netflix.
Drie verhalen
In de film volgen we drie jonge mensen: Teuntje, een Zeeuws meisje dat betrokken raakt bij het verzet omdat haar broer wordt opgepakt. Marinus, een Nederlander die zich uit ideologische overwegingen aan de Duitse kant schaart maar net als de derde persoon die we volgen, Will, een Engelse jongen die met enthousiasme participeert in de oorlog, inziet dat het in de realiteit allemaal wat lastiger ligt dan gedacht. De hoofdpersonages maken dus grote ontwikkelen door op het witte doek. Doordat de verhalen zich abrupt en op redelijk snel tempo elkaar afwisselen, laat de film het moraal en de emotie vaak in het midden en laat de kijker zelf bepalen wat hem of haar aanspreekt binnen een bepaalt narratief. Dit is ook weerspiegeld in het doen en laten van randpersonages, zoals de vader van Teuntje die tijdens de oorlog als arts ook de noodzaak ziet in het behandelen van Duitse patiënten, zonder dat de film daar een dialoog met afwegingen aan besteedt. De keuze voor afwisselende narratieven door regisseur Matthijs van Heijningen Jr. en het realistische script van scenarioschrijver Paula van der Oest, zorgen niet alleen voor een veelzijdige vertolking van het oorlogsverhaal maar laat vooral één gevoel de boventoon voeren: de moedeloosheid van een totale oorlog die iedereen betrokken maakt, vrijwillig of onvrijwillig.
Authentiek
Hoewel een oorlogsfilm vanzelfsprekend bombastische gevechten en oorlogsgedruis laat zien, is dat niet waar het zwaartepunt van de film bij ligt. Begrijp me niet verkeerd, het laten zien van de gruwelijkheden van de oorlog, inclusief afgeblazen ledematen en piepjonge soldaten waarbij je op het scherm het trauma ziet ontwikkelen, worden zeker niet geschuwd. Echter, op geen enkel moment wordt de oorlog verheerlijkt en de drie erg persoonlijke verhalen die we volgen, neigen op geen moment naar valse heroïek. Het verhaal loopt soms wat moeizaam, en de dreiging van de oorlog is juist in deze scènes zonder gevechten of met weinig dialoog erg voelbaar. Het Zeeuwse accent, petje af naar de acteurs die oorspronkelijk niet uit Zeeland komen, maar ook de moeizaamheid van het dagelijks leven maken de film erg authentiek. Op het einde komen de drie verhaallijnen samen en hoewel dit niet alleen erg onwaarschijnlijk maar ook melodramatisch is, wordt dit in het grote geheel door de vingers gezien.
Hetgeen wat het gevoel van troosteloosheid wellicht het meest vergroot is de grauwe kleuren van het landschap, gedeeltelijk veroorzaakt door de inundatie van Walcheren. De geallieerden besloten de dijken te bombarderen en delen van land onder water te zetten om zo de Duitse positie te verzwakken.
De film is tot stand gekomen naar idee van het veteranenfonds, die het project ook gedeeltelijk financierde. Hun doel was om met name jonge mensen te doen beseffen dat vrijheid van groot belang is. Ik zou zeggen dat de film hier goed in slaagt, juist door vele kanten van het oorlogsverhaal te belichten, zodat er vragen over aansprakelijkheid, ideologie en verzet gesteld kunnen worden. Dat de film hier geen antwoorden op geeft, maakt het project in mijn ogen geslaagd. Bovendien wordt er terloops aandacht besteed aan de kracht van propaganda en het potentiële gevaar van het massaal herhalen van leugens, een erg actuele boodschap om mee te geven.
Door Melissa Hamelink.
Matthijs van Heijningen Jr.: De slag om de schelde (2020)
Met o.a. Gijs Blom, Jamie Flatters en Susan Radder
Nu te zien op Netflix
Melissa Hamelink (1998) heeft de Bachelor Taal- en Cultuurstudies aan de Universiteit Utrecht afgerond, waar ze zich heeft gespecialiseerd in internationale betrekkingen in historisch perspectief. Momenteel heeft ze Utrecht voor Leiden ingeruild en volgt ze daar de Master Political Science. Momenteel is ze haar scriptie aan het schrijven over nationalistische narratieven rondom veranderingen in het integratiebeleid.
