Ondanks dat de instructrice me tijdens de laatste sessie zwangerschapsyoga op het hart had gedrukt in contact te komen met mijn vrouwelijke energie, om op zoek te gaan naar zachtheid en liefde – de twee hoofdingrediënten van een voorspoedige bevalling – besloot ik mijn verlof te vullen met het spelen van de nieuwste uitgave van Assassin’s Creed. Ditmaal is het een Viking genaamd Eivor die de hoofdrol op zich neemt, en met de console in de ene en een alcoholvrij biertje in de andere hand, zat ik klaar om mijn bijl in de schedel van menig Saksische monnik te planten. Zachtheid en liefde alom.
Helaas kwam ik bedrogen uit. Wellicht is het onder invloed van de woke-beweging dat onschuldige monniken niet langer een kopje kleiner of tot slaaf gemaakt mogen worden, maar ik was nog niet van plan het plaatselijke klooster te overvallen of ik werd uit het spel gegooid en mocht opnieuw beginnen. De teleurstelling was groot, want wat voor een Viking zou zich op deze manier laten beknotten? Gelukkig bespeurde ik al gauw een kans om deze domper te ontstijgen. Een nieuwe Vikingfilm – The Northman geregisseerd door Robert Eggers – verscheen in de bioscoop. Een film die bruter en bandelozer zou zijn dan eerdere films die zich afspelen in middeleeuws Noord-Europa, en die het genre van de Vikingfilm zou herdefiniëren. Gebaseerd op de Scandinavische legende over prins Amleth van Jutland – waar ook Shakespeare zijn inspiratie voor Hamlet vandaan heeft gehaald – volgt de film acteur Alexander Skarsgård in de rol van Amleth. Die Deense prins heeft het zijn persoonlijke missie gemaakt zijn vader te wreken, zijn moeder te redden en zijn oom te doden. Het was immers zijn oom die zijn vader heeft vermoord, om zo de troon en het daarbij behorende koninkrijk te kunnen stelen.
Historische kwaliteit?
Eggers staat erom bekend dat hij het belangrijk vindt dat zijn films – die zich bij uitstek in het verleden afspelen – zoveel mogelijk historisch correct zijn. Ook voor The Northman zijn veel historici geraadpleegd, en zijn de verschillende attributen die worden gebruikt door de personages gebaseerd op archeologische vondsten. Er is veel aandacht voor oud-Scandinavische mythologie, rituelen, muziek, dans en sport. De scènes waarin Amleth en zijn tijdgenoten trippen op bilzekruidzaden, als wolven dansen om een kampvuur, en de traditionele sport knattleikr spelen (een combinatie van rugby en lacrosse), voegen echter niet veel toe aan het plot van de film en lijken vooral als opvulling te fungeren. De echte kenners zullen Eggers’ aandacht voor detail – zo zit de vader van Amleth in precies dezelfde houding op zijn troon als een Noors schaakstuk uit de twaalfde eeuw – zeker waarderen, maar de gemiddelde kijker zal deze nauwkeurigheid niet opmerken. Een film kan zo historisch correct zijn dat geen enkele geschiedkundige er iets op aan te merken heeft, maar dat maakt het nog geen goede film. Het redelijk archaïsche taalgebruik lijkt daarnaast rechtstreeks uit de vertelling van Saxo Grammaticus afkomstig te zijn, de dertiende-eeuwse schrijver die de bekendste versie van de legende over prins Amleth op papier heeft gezet. Het valt echter te betwijfelen of Vikingen uit de tiende eeuw na Christus daadwerkelijk spraken volgens de schrijfstijl van Grammaticus. Het script doet in ieder geval erg gekunsteld aan en komt onnatuurlijk over.
Terugkerende thematiek
De hoeveelheid aandacht voor geschiedkundige context maakt The Northman wellicht wat artistieker en iets minder commercieel dan de gemiddelde historische vechtfilm – à la Gladiator en Braveheart. Desondanks komen ook in Eggers’ film de gebruikelijke en enigszins uitgekauwde elementen van een Vikingdrama voorbij. Odin, die in de gedaante van een oude, gesluierde en bebaarde man af en toe op het scherm voorbijkomt. Raven, die op onheilspellende wijze door de lucht schieten. Zieners, die in cryptische stijl het lot van de held in kwestie – een lot waar niet aan te ontsnappen valt – uit de doeken doen. En krijgers, die om de zoveel tijd benadrukken dat zij voorbestemd zijn om strijdend ten onder te gaan. Ondanks dat Eggers als doel had gesteld om dé ultieme Vikingfilm te maken en eerdere Vikingproducties te overschaduwen, is The Northman weinig vernieuwend qua thematiek. Daarnaast is het verhaal van prins Amleth wellicht al te vaak verteld. Niet alleen door Shakespeare, maar ook door Disney in de vorm van The Lion King. De film is daardoor, ondanks een uiteindelijke plottwist, redelijk voorspelbaar en de al enigszins bekende personages kennen om diezelfde reden weinig diepgang.
Gespeelde mannelijkheid
Wel vernieuwend aan The Northman is de manier waarop deze lijkt af te willen rekenen met het machogedrag van de meeste historische filmhelden en de elementen van traditionele – of toxische – mannelijkheid die zij belichamen. Amleth wordt onder meer omschreven als ‘the man that never cries’, als een beest in een mensenlichaam, een man die leeft zonder angst. Hij beschikt inderdaad over een flink stel spierballen en maakt daar goed gebruik van, maar Eggers lijkt hier ook enigszins de draak mee te willen steken. Zo brengt hij Amleth en zijn mede-berserkers – nadat zij in volledige extase en stijf van de adrenaline een Slavisch dorp met de grond gelijk hebben gemaakt – liggend in de modder en volledig uitgeteld in beeld: als een groep kleuters die na een uurtje rouwdouwen even moet bijkomen met een goed glas limonade. Hun extreme vorm van mannelijkheid blijkt slechts tijdelijk. Het is enkel een rol – een fantasie en geen realiteit – die uiteindelijk ook weer wordt losgelaten. Traditionele mannelijkheid is pure schijn.
Zachtheid en liefde
Ook kan prins Amleth – net zoals vrijwel elke Viking van allure – niet ontsnappen aan de levensweg die de Nornen voor hem hebben gesponnen. Wel blijkt uiteindelijk dat hij zal moeten kiezen tussen ‘kindness for his kin’ of ‘hate for his enemies’. Omdat de haat die hij koestert voor zijn oom toch te groot blijkt, kiest hij voor laatstgenoemde in plaats van zijn vriendin Olga en hun pasgeboren tweeling. Op een gegeven moment wordt echter onduidelijk wie nou de antagonist en wie de protagonist is binnen deze film. De wraakgevoelens die Amleth vrijwel zijn hele leven bij zich heeft gedragen, vinden geen enkele grond in de werkelijkheid. Zo blijkt het koninkrijk van zijn vader – dat hij zo graag terug had willen veroveren van zijn oom – allang te zijn ingelijfd door koning Harald de eerste van Noorwegen. Eggers maakt duidelijk dat een combinatie van wraak en geweld voor niemand de juiste lotsbestemming is. Ook niet voor een heldhaftige Viking zoals Amleth, die uiteraard voor ‘kindness for his kin’ had moeten kiezen. Zachtheid en liefde dus. Toch wel. The Northman komt niet per se aanbevolen, maar mocht je de tijd willen doden tijdens een zwangerschapsverlof: geef het dan vooral een kans.
Door Charlotte van Bergen
The Northman (2022)
Geregisseerd door Robert Eggers
Nu te zien in de bioscoop
Charlotte van Bergen (1994) heeft geschiedenis gestudeerd aan de Radboud Universiteit en een opleiding jeugdliteratuur gevolgd aan de Universiteit van Tilburg. Binnen deze studies heeft zij zich gespecialiseerd in gendergeschiedenis, familie- en pedagogische geschiedenis en bovenal onderzoek gedaan naar oude kinderboeken en hun functie als cultuurhistorisch bronmateriaal. Ze heeft haar afstudeerscripties geschreven over de invloed van de tweede feministische golf op genderstereotypering in kinderboeken, en de rol en representatie van vaders in kinderboeken van 1950 tot nu. Ze werkt als beleidsmedewerker bij NWO, heeft een zoontje van twee maanden, en speelt graag ietwat gewelddadige videogames (shout-out naar alle andere trouwe Witcher III fans).
