Hoe keizer Hadrianus zijn hoofd verloor

Een ieder die enigszins is ingevoerd in de Romeinse keizertijd weet dat de titel van deze column niet slaat op een gebeurtenis uit die periode. Hadrianus (geboren in 78 na Christus) stierf een natuurlijke dood in 138 in zijn villa in Baiae, hij kwam dus niet door geweld om het leven zoals veel van zijn voorgangers en opvolgers. Hadrianus verloor zijn hoofd, of liever gezegd zijn lichaam, pas in 2008. In de aanloop naar een grote tentoonstelling in het British museum werd er een belangrijke ontdekking gedaan. Een van de meest emblematische beelden van Hadrianus bleek een constructie uit het einde van de negentiende eeuw en geen overblijfsel uit de tweede eeuw. Het gaat om een standbeeld van Hadrianus gehuld in een typisch Grieks kledingstuk, de himation. Dat de himation alleen aan Grieken toebehoorde, wordt bewezen door het feit dat er slechts een andere keizer in dit kledingstuk is aangetroffen; Julianus ‘de Afvallige’(331-363). Tot deze ontdekking vormde dit beeld een van de belangrijkste aanwijzingen voor historici dat Hadrianus een voorkeur had voor de Griekse cultuur.

Het beeld werd door Britse archeologen in 1861 gevonden in Cyrene (Libië). Waarom deze archeologen ervoor kozen om het hoofd van Hadrianus op een lichaam gehuld in Griekse kleding te plaatsen is niet duidelijk. Mogelijk zijn ze op het idee gebracht door een enkele aanwijzing in de schaarse klassieke bronnen of werden ze gemotiveerd door een eigen voor liefde voor de Griekse cultuur. Geïnspireerd door de Griekse onafhankelijkheidsoorlog (1821-1832) stak door heel Europa het philhellenisme de kop op. De bekende Britse dichter Lord Byron stierf toen hij aan de zijde van de Grieken tegen het Ottomaanse Rijk vocht. Wellicht waren de archeologen op zoek naar een antieke evenknie voor hun voorliefde en dachten zij deze te hebben gevonden in Hadrianus.

Dit beeld is sinds zijn ontdekking emblematisch geweest voor Hadrianus en zijn regeerperiode. Hadrianus wordt al sinds lange tijd omschreven als een philhelleen. Dit idee is zo alomtegenwoordig in de literatuur over Hadrianus dat een historicus het zelfs zo durfde te stellen: ‘To cut a long story short, Hadrian was a philhellene who admired the Greek culture …’. De bekende oudhistorica Mary T. Boatwright had slechts een kanttekening bij de hier boven genoemde tentoonstelling in het British Museum: ‘Most puzzling is the downplaying of Hadrian’s philhellenism, a hallmark of his rule’. Volgens sommige historici staat het in twijfel trekken van Hadrianus philhellenisme ongeveer gelijk aan het beweren dat Nero de beste keizer van het Romeinse Rijk is geweest.

Toch werd de noodzaak gevoeld de Griekse kleding van Hadrianus te duiden. Een mogelijke verklaring voor het feit dat Hadrianus Griekse kleding droeg werd door historici gevonden in de vindplaats van het beeld. Het zou onderdeel zijn geweest van een heiligdom waar allerlei beelden van Griekse filosofen stonden en Hadrianus kon daar natuurlijk niet in zijn Romeinse toga tussen gaan staan. Zelfs toen bleek dat het hoofd van een ander soort marmer was dan de rest van het standbeeld werd daar een oplossing voor bedacht. Tijdens de oudheid zou er aan recycling zijn gedaan. Het hoofd van een filosoof die in de vergetelheid was geraakt of wiens hoofd aan gruzelementen was gevallen werd vervangen door het hoofd van Hadrianus, want ook al in de oudheid was men bekend met de voorliefde van de keizer voor de Griekse cultuur. Toen heel plausibel, maar niet waar.

De laatste tien jaar is het vastgeroeste idee dat Hadrianus van Griekenland en haar cultuur hield steeds meer aan het wankelen gebracht. Onderzoeken naar dit standbeeld, maar ook naar zijn baard of zijn motieven voor de oprichting van het Panhellenion maken allemaal duidelijk dat de oude verklaringen niet meer afdoende zijn. Wat deze onderzoeken ook duidelijk maken is dat historisch onderzoek nooit af is. Lange tijd werd het als compleet vanzelfsprekend gezien dat Hadrianus van Griekenland hield en dat zijn handelen tijdens zijn regeerperiode voornamelijk door deze voorliefde geïnspireerd was. Toen de onderzoekers van het British Museum de himation van Hadrianus afnamen, bleek dat niet Hadrianus maar de archeologen en historici hun hoofd waren verloren.

 

IMG_2288Jilles Al (1988) was zowel tijdens zijn bachelor- als masteropleiding geschiedenis aan de UvA al geïnteresseerd in keizer Hadrianus. Zijn bachelorscriptie ging over de muur die Hadrianus bouwde in het noorden van Engeland en zijn masterscripitie over het philhellenisme van deze keizer. Omdat er over Hadrianus veel wordt geschreven en er eigenlijk maar weinig over hem bekend is uit de oudheid is hij een interessant studieobject. Momenteel loopt Jilles stage bij het Amsterdam Museum waar hij werkzaam is op de afdeling E-cultuur en ook is hij een verdienstelijk kok.

Berichten gemaakt 1231

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven