Jonge Historici oordeelt: de Libris Geschiedenis Prijs 2015 – Oorlogsenthousiasme

Wat wordt het beste geschiedenisboek van 2015? Tijdens de Maand van de Geschiedenis beraadt een vakjury zich over die vraag, maar ook wij hebben natuurlijk een mening klaar. Namens JH hebben vijf recensenten de genomineerde titels voor de Libris Geschiedenis Prijs gelezen en een oordeel geveld. Vandaag een herhaling van de eerder online verschenen bespreking van het boek ‘Oorlogsenthousiasme’, geschreven door Ewoud Kieft. 
Oorlogsenthousiasme is een beladen, gevoelig onderwerp binnen de Europese geschiedenis waar historici  verschillend over denken. Tot laat in de twintigste eeuw overheerste in de populaire geschiedschrijving het  beeld dat tijdens de zomer van 1914 heel Europa in een roes de oorlog introk, ten gevolge van een vorm van  verstandsverbijstering. Door het onderwerp op deze manier te mystificeren werd het onschadelijk gemaakt. Later ontstond er een andere manier: bagatelliseren. Vanaf het eind van de jaren zeventig van de twintigste  eeuw wijzen historici erop dat de Europese bevolking helemaal niet zo unaniem door oorlogsenthousiasme  werd bevangen, maar dat dit maar een kleine groep was. Deze minderheid bestond uit elite en jongeren uit de  burgerlijke middenklasse. Dit was een terechte correctie van de eerdere mystificatie, maar op zijn beurt ook  weer overdreven. Historicus Ewoud Kieft (1977-) kiest binnen dit historisch debat een middenweg in zijn  boek Oorlogsenthousiasme, Europa 1900-1918.

Regeneratie

Het centrale standpunt van Kieft is dat in de aanloop van de Eerste Wereldoorlog (1914-1918), voorname  Europese schrijvers, kunstenaars en academici het opkomend geweld verheerlijkten opdat het een einde zou  maken aan de verdeeldheid binnen bevolkingsgroepen. Het oorlogsenthousiasme zorgde in ieder Europees  land voor politieke verbroedering en fungeerde als de kracht van een verenigd volk. Het laaide hoop en optimisme op na jaren van crisis. In heel Europa ontstond plotseling patriottisme. De oorlog zorgde voor een gedeelde vijand waardoor tegenstellingen en spanningen binnen het eigen land werden verzacht. Niet iedereen was echter voor de oorlog, socialisten deden overal hun best om het tij te doen keren, maar konden het uiteindelijk niet voorkomen. Schrijvers en dichters zorgden voor een spirituele lading van het oorlogsgevoel: er zou sprake zijn van een regeneratie, een wedergeboorte van het land en zijn bevolking. De oorlog was een spirituele verlossing waarbij vervanging voor het traditioneel geloof werd gezocht.

De elite van Europa zag de oorlog dus als een revolutie, een omwenteling die zowel de vijandelijke landen als het eigen land uit een onhoudbare situatie zou bevrijden. De schrijvers en de kunstenaars waren daarmee de vroegste oorlogsenthousiastelingen. Het opkomend geweld werd gezien als een teken van energie en levenslust, iets positiefs. Maar het was niet de elite die meestal aan het front stonden, dit waren veelal de arbeiders, die – logischerwijs – niet tot de oorlogsenthousiastelingen gerekend kunnen worden. Als gevolg hiervan werd onderwijs in heel Europa een machtig wapen in de nationalistische emancipatiestrijd. Waar de geletterdheid toenam, groeide het nationalistisch besef en de bereidheid om hiervoor te vechten (en overlijden). Het volk moest bij elkaar worden gebracht om de strijd te winnen en hiermee de glorie van het vaderland te redden.

Persoonlijke bronnen

Kieft gebruikt in zijn boek verschillende egodocumenten waaronder dagboeken van onder andere politici, politieke en persoonlijke brieven, foto’s en rapporten van buitenlandse ambassadeurs. Deze interessante bronnen zorgen ervoor dat het boek op een verhalende manier is geschreven en veel details bevat. Het leest alsof je erbij bent. Het boek is opgedeeld in drie delen. Het eerste deel laat vanuit verschillende Europese perspectieven het begin van WO I zien; de redenen van bepaalde politici, het verleden dat hierin meespeelt en de belegering van de desbetreffende landen die zorgde voor een keten aan reacties waar op gegeven geen halt meer aan kon worden gegeven zonder gezichtsverlies te lijden. Het tweede deel beschrijft de periode vanaf 1900 tot aan het begin van de oorlog en is geschreven vanuit het perspectief van verschillende kunstenaars, academici en schrijvers in Europa waaronder neuroloog Sigmund Freud (1856-1939) uit Oostenrijk-Hongarije en schrijver en dichter Hermann Karl Hesse (1877-1962) uit Zwitserland. Het derde en laatste deel beschrijft het verloop van de oorlog eveneens vanuit het perspectief van de elitaire oorlogsenthousiastelingen.

Kieft verwerkt een beladen onderwerp met persoonlijke bronnen op een zeer kritische manier. Het boek leest makkelijk weg en de lezer waant zich aan het begin van de twintigste eeuw. Er ontstaat begrip voor de aantrekkingskracht van oorlog, die mensen altijd zal blijven meeslepen in zijn meest desastreuze gevolgen.

De auteur van deze recensie is bij de redactie bekend, maar is op verzoek geanonimiseerd.

Oorlogsenthousiasme. Europa 1900-1918 (2015), door Ewoud Kieft. Verschenen bij De Bezige Bij. 352 blz., €29,90

 

Berichten gemaakt 1231

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven