Het komende halfjaar zal ik Jonge Historici voorzien van een aantal historische inzichten vanuit de Portugese stad Coimbra. Na drie jaar een geschiedenis bachelor te hebben gevolgd in Utrecht ben ik in deze hartverwarmende universiteitsstad beland. Hier zal ik aan de faculteit van de Letteren colleges volgen over Anglo-Amerikaanse literatuur en geschiedenis. De stad is rijk aan historie en Portugal zelf kent ook een rijk verleden. Genoeg te doen en te beleven om het komende half jaar een fantastische tijd tegemoet te gaan.
Coimbra is bekend om haar eeuwenoude universiteit. De geschiedenis van deze universiteit gaat terug tot de eerste koningen van Portugal. Koning Dinis I stichtte in 1290 de eerste universiteit van Portugal. De universiteit verhuisde gedurende enkele eeuwen heen en weer van Coimbra naar Lissabon. Uiteindelijk werd hij in 1537 permanent gevestigd in Coimbra. Middenin de stad flankeren de botanische tuinen de statige universiteitsgebouwen. Deze tuinen zijn eind 18e eeuw aangelegd door de Markies van Pombal, die de orde van de Jezuïeten het land uitgooide om zijn hervormingen door te kunnen voeren. Door deze actie was hij een controversieel staatsman in zijn tijd; maar tegenwoordig wordt hij als een groots staatsman geëerd.
Oase van groen
Zittend in de zon, met een aangename 17 graden en met palmbomen om je heen, vergeet je al snel dat het eind januari is. Ook in de winter is het hier aangenaam vertoeven. De magnolia’s bloeien al ten volle en tonen hun lieflijke bloesem aan de voorbij wandelende bezoekers. Verscholen tussen het struikgewas zit een verliefd koppel innig naast elkaar. Studenten lezen een boek op een van de vele bankjes die de tuinen rijk is. En een verwonderd koppel probeert de stam van een eeuwenoude boom te omarmen.
Het is een bekend beeld in de botanische tuinen van Coimbra, waar het geraas van auto’s langzaam verstomt en het gezang van vogels overheerst. De tuinen worden vaak omschreven als een van de mooiste van Europa en ze beslaan ruim 13 hectaren grond. Het vormt het groene hart van een stad; een stad die rijk is aan studenten en op zijn beurt weer het historische centrum vormt van de Portugese natie.
Hervormingsdrang
De botanische tuinen stammen uit
1772 en zijn aangelegd tijdens de grootschalige hervormingen binnen de universiteit van Coimbra. Verantwoordelijk hiervoor was Sebastião José de Carvalho e Melo, beter bekend als de Markies van Pombal (1699-1782), die als eerste minister diende onder koning Jozef I. Onder deze koning had hij verregaande bevoegdheden voor het verwezenlijken van zijn plannen. Hij omarmde de ideeën van de Verlichting en had een hekel aan de Jezuïeten, die volgens hem te veel macht bezaten en het onderwijs domineerden. Door deze groep was het opbouwen van een seculier en rationeel universiteitswezen in de lijn van de Verlichting onmogelijk. Bovendien vond hij dat Portugal een zelfstandig economisch functionerende natie moest worden. Zo plaatste hij de handel in de geliefde Port wijn in handen van de staat. Dat de kwaliteitsgaranties van de drank zijn gewaarborgd is vooral aan hem te danken.
Zijn economische hervormingen hadden echter wel een keerzijde. Alle lagen van de bevolking werden erdoor getroffen. Hij maakte grote vijanden onder de hoge adel, die het oneens waren met zijn belastingmaatregelen. Gedurende zijn langlopende carrière was hij echter vakkundig in het uitschakelen van zijn concurrentie. Een mislukte aanslag op de koning in 1758 gaf hem de benodigde ruimte om toe te slaan. Leden van welgestelde adellijke families werden terechtgesteld. Daarnaast werd het voorval als voorwendsel gebruikt om definitief met de Jezuïeten af te reken. Hij verbande de religieuze orde uit Portugal en haar koloniën en confisqueerden hun bezittingen. Dit maakte de weg vrij voor zijn plannen om het academisch onderwijs grondig te hervormen.
Verbouwingen in Coimbra
De Universiteit van Coimbra moest meer gaan lijken op de seculiere universiteiten uit de grote steden van Europa. De Markies verrichte grootse bouwprojecten in de stad en voerde vele bureaucratische hervormingen door in het universiteitswezen. Zo werd het oude kasteel van Coimbra afgebroken om plaats te maken voor een heus astrologisch observatorium. Daarnaast werd het voormalige College van de Jezuïeten omgetoverd tot de faculteiten van zowel Medicijnen als Filosofie. De gebouwen stonden leeg sinds de orde door de Markies was verbannen. De voormalige eetzaal van het College werd verbouwd tot een voor die tijd state-of-the art chemisch laboratorium.
Eén van de hoogtepunten van zijn verbouwingsdrang waren de botanische tuinen. Deze werden aangelegd op de plek waar het College van de Benedictijnen was gevestigd, in de typische stijl van Europese tuinen uit de 18e eeuw. Enkele gebouwen herinneren nog aan die tijd, en creëren samen met het groen een idyllisch historische sfeer.
In 1777 nam de dochter van de overleden koning de macht over, zij had een bloedhekel aan de Markies en ontnam hem alle officiële functies. Zijn verdere plannen werden een halt toegeroepen, maar ze kon de ontwikkelingen die hij al had doorgevoerd niet meer tegenhouden. De Verlichtingsideeën waren tot in de kieren van de universiteit doorgedrongen en de grootschalige bouwplannen waren al verwezenlijkt.
Nooit klaar
In de tuin staan vele exotische bomen, die in het verleden uit alle windhoeken van het Portugese koloniale rijk werden gehaald. Daarnaast zijn er duizenden plantensoorten in de tuin te vinden, die voor wetenschappelijke doeleinden en het onderwijs worden gebruikt. In het midden van de 19e eeuw werd het park uitgebreid met een grootse ijzeren kas, en honderd jaar later kwamen daar onder andere nog een kas voor schaduwplanten en een fontein bij.
Momenteel is een groot deel van de tuinen helaas gesloten, aangezien vele bouwwerken en paden gerenoveerd moeten worden. Maar ik kijk reikhalzend uit naar het moment dat ook die delen weer open zullen zijn voor bezichtiging. Ondertussen is het oorspronkelijke deel van de tuin gewoon elke dag open, en daar mogen we de Markies van Pombal dankbaar voor zijn.
Timo Quint (1993) studeert momenteel aan de universiteit van Coimbra, nadat hij drie jaar zijn studie geschiedenis in Utrecht volgde. Daar geniet hij van de Portugese zon en de relaxte levensstijl. Het is voor de eerste keer dat hij langdurig in het buitenland zit, maar hij begint nu wel te snappen waar al die travel-junkies vandaan komen.
