Hoe is het om als historica jarig te zijn op 9 november? Anne Verschueren deelt haar overpeinzingen.
Donderdagochtend 9 november 1989: niet alleen mijn tweede verjaardag maar ook een keerpunt in de Europese geschiedenis. Die ochtend kreeg ik poppenkleren, zongen mijn zussen mij toe en had ik niets anders aan mijn hoofd dan spelen. Hoe anders zal de ochtend er uit hebben gezien in Oost-Berlijn en de rest van de DDR? In Oost-Berlijn vierden ook kinderen hun verjaardag maar hun ouders konden geen poppenkleren geven. De mogelijkheden voor deze kinderen werden afgesloten door een muur die niet alleen hun toekomst beperkte maar ook een hele natie verdeelde.
Gedurende mijn middelbare schooltijd vond ik de datum van 9 november erg makkelijk te onthouden. Het was een makkelijk feitje maar geen gebeurtenis waar ik met verdere betekenis over nadacht. Gedurende mijn studie geschiedenis veranderde dit, ik kreeg een beter beeld van de bizarre situatie waarin inwoners van zowel Oost- als West-Berlijn zaten. Hoe hebben ze deze dag beleefd? En herinneren ze nog precies wat ze aan het doen waren op deze datum? Zou het net zo zijn als de terroristische aanslagen op 11 september 2001 in VS? Die dag weet ik mij precies te herinneren, er was veel verwarring en ik voelde voor het eerst in mijn leven een gevoel van dreiging. Voelden de bewoners van Oost Duitsland ook angst, of werd 9 november 1989 voor hen gekleurd door andere emoties?
Het is vandaag 25 jaar geleden dat de Berlijnse muur viel; ‘s avonds laat werd de grensovergang bij de Bornholmer Straße geopend. Het was voor het eerst in 28 jaar dat er weer een vrije grensovergang was tussen Oost- en West-Duitsland. Na de Tweede Wereldoorlog werd Duitsland door de geallieerden in vier verschillende zones opgedeeld. Berlijn werd in zones gesplitst waarbij het westelijke deel door de Fransen, Amerikanen en Britten werd bestuurd en de Russen het gezag in het oostelijke deel hadden. Ondanks het voornemen om de eenheid in Duitsland te behouden werd het gedurende 1947 duidelijk dat Rusland een ander idee had over het invoeren van de grondwet. De uiteindelijke splitsing vond plaats in 1949 door het stichten van de ‘Bondsrepubliek Duitsland’ in het westen en de ‘Duitse Democratische Republiek’ (DDR) in het oosten van Duitsland. In de nacht van 12 op 13 augustus 1961 werd begonnen met het bouwen van een muur die West-Berlijn afsloot van de rest van de DDR, zodat Oost-Duitsers niet langer via Berlijn naar West-Duitsland konden vluchten.
De inwoners van Oost-Berlijn waren gewend aan het communisme, aan de beperkte producten die beschikbaar waren, de controle van de overheid en angst voor de geheime politie. Ondanks deze beperkingen hadden ze een goed idee van het leven in West-Duitsland door de televisiezenders die ze konden ontvangen. Zou dit hun hebben voorbereid op de val van de muur? Of betekende dit juist dat er een afkeer was van West-Duitsland met haar kapitalisme?
In de film ‘Good Bye, Lenin!’ laat Alexander zijn moeder voortleven in de illusie dat de DDR nog bestaat. De arts is bang voor een tweede hartaanval als zijn moeder hoort over de val van de Berlijnse muur . Was er in werkelijkheid ook sprake van schok? Of voornamelijk vreugde? De televisiebeelden tonen een uitzinnige menigte die massaal de grens oversteekt. Familie en vrienden die weer worden herenigd en Oost- en West-Duitsers die samen staan te dansen. Een interviewer van de BBC vraagt een Oost-Duitse vrouw wat ze na deze nacht gaat doen. Ze reageert enigszins verbaasd en vertelt dat ze alleen maar even wou kijken in West-Berlijn en daarna weer gewoon naar huis gaat. Andere mensen zijn bang dat de grenzen weer dicht gaan en steken de grens over met koffers en de intentie om nooit meer terug te keren. De reacties laten een mengeling van vreugde, onzekerheid en angst voor het onbekende zien.
De herinneringen van voormalig DDR-bewoners op online fora en in boeken kenmerken zich vooral door de vreugde. Dat een herinnering vaak gekleurd wordt door kennis achteraf, maakt de impact van de gebeurtenis en het belang van het herdenken niet minder groot. Voor mijn verjaardag kreeg ik mooie poppenkleren en veel liefde maar de jonge kinderen in Oost-Duitsland hebben die dag een groter cadeau gekregen: vrijheid. Een prachtige gedachte om mijn zevenentwintigste verjaardag mee te vieren!
Anne Verschueren is 27 jaar en heeft geschiedenis gestudeerd aan de Radboud Universiteit Nijmegen, richting Gender Studies. In 2012 is ze afgestudeerd op ‘De strafrechtelijke vervolging van homoseksuelen in ‘s-Hertogenbosch’. Momenteel werkt ze voor een groot energiebedrijf. 