Toen ik laatst door Netflix scrollde, zag ik de aankondiging voor de Eerste Wereldoorlogfilm ‘All Quiet on the Western front’. Ik herinnerde me nog goed dat ik het gelijknamige boek (oorspronkelijke titel: Im Westen nichts Neues) las bij Duits op de middelbare school en was meteen benieuwd: wat zou deze nieuwe verfilming van het verhaal maken?
Stem van een generatie
Het boek waarop de film gebaseerd is (ook wel bekend onder de Engelse titel, kwam uit in 1928. De auteur, Erich Maria Remarque (1898-1970), was zelf een veteraan van de Eerste Wereldoorlog. Het boek werd er dan ook om bekend hoe invoelbaar het de oorlog maakte, van de barre omstandigheden in de loopgraven tot het psychologische effect op de soldaten. De sterke vaderlandsliefde waarmee de hoofdpersonen hun dood tegemoet marcheren staat in schril contrast met de ellende van de oorlog, waardoor het boek niet onder alle Duitsers geliefd was. Onder de nazi’s werd het boek zelfs verbannen en kwam er een oproer bij de vertoning van de eerste verfilming in 1930. Kortgezegd is het een belangrijk boek en zou een goede verfilming moeten overbrengen wat het zo krachtig maakt. Er zijn twee eerdere films geweest, uit 1930 en 1979, allebei Amerikaans. Kan de nieuwe, Duitstalige versie daar iets aan toevoegen?
Het filmwerk er heel goed uit, en is er duidelijk veel moeite gestoken in de uniforms, wapens en andere rekwisieten. De spullen kloppen allemaal, en alhoewel het de gemiddelde kijker wellicht niet zal opvallen wat voor geweren er worden gebruikt is het te prijzen dat er aandacht aan wordt besteed. De film doet op dat vlak zeker niet onder voor andere moderne films over de Eerste Wereldoorlog. Het is leuk dat in deze Duitse productie iedereen gewoon zijn eigen taal spreekt, in tegenstelling tot alle Amerikaanse en Britse films waar men vaak hoogstens Engels met een accent spreekt.
Wat mij echter vooral opviel, waren de veranderingen ten opzichte van het boek. Zo speelt de film zich af in 1918 richting het einde van de oorlog, terwijl het boek juist kort na de start van de oorlog in 1914 begint. Hierdoor klopt het begin van het verhaal, waarin hoofdpersoon Paul Bäumer en zijn vrienden zich enthousiast voor het leger inschrijven, meteen niet meer. In 1918 was het enthousiasme voor de oorlog namelijk echt wel een heel stuk minder dan in 1914 en zal de gemiddelde 18-jarige niet juichend in de rij hebben gestaan. Waarom deze verandering? Het boek eindigt ook in 1918, dus het is niet alsof er in dat jaar speciale dingen gebeurden die ze anders niet in het verhaal konden betrekken. Is het om de oorlogservaringen van Paul en zijn vrienden nog nuttelozer te laten lijken, omdat ze niet eens een vol jaar oorlog hebben meegemaakt voordat ze sterven?
Individu versus geheel
De andere grote verandering biedt misschien wat meer inzicht over de keuzes van de filmmakers. Waar het boek is geschreven vanuit de ik-persoon en je de hoofdpersonen echt leert kennen, gaat de film voor de helft over de onderhandelingen tussen Duitsland en Frankrijk. Hierbij volgen we de Duitse delegatie die naar Frankrijk afreist om daar de wapenstilstand te ondertekenen. Wellicht wilden de filmmakers de ervaringen van de soldaten met deze scènes in een grotere historische context plaatsen. Deze plotlijn lijkt ook iets te willen zeggen over het contrast tussen de opperbevelhebbers die veilig met elkaar kunnen overleggen, terwijl er steeds maar soldaten dood blijven gaan als ze er niet met elkaar uitkomen. We krijgen ook een Duitse generaal te zien die het niet met de wapenstilstand eens is en tot het einde wil doorvechten. Volgens de film leidt dat ertoe dat in de laatste momenten van de oorlog er opeens nog een Duitse aanval kwam, wat in het echt niet is gebeurd. De film lijkt hiermee nog meer te willen onderstrepen hoe hardvochtig de soldaten worden opgeofferd door hun bevelhebbers, maar het is jammer dat dat gebeurt met een verzonnen aanval.
Door het toevoegen van extra scènes heb je echter wel minder tijd om de hoofdpersoon en zijn vrienden te leren kennen. Hierdoor verliest de film ook wat aan impact. Ja, de loopgraven zijn modderig en er worden een hoop mannen opgeblazen, maar ik kon aan het einde van de film nog steeds maar twee personages uit elkaar houden. Juist de ‘close up’ op de soldaten maakte het boek zo aangrijpend. Waar is bijvoorbeeld de passage waarin Paul tijdens zijn verlof zijn ouders bezoekt, maar zich vooral vervreemd van hen voelt? Het is niet zo dat er helemaal geen emotionele scènes in de film zitten, maar er wordt steeds te weinig tijd aan besteed om echt een band met de personages op te bouwen.
Nichts neues?
Alhoewel de film er goed uitziet en een hoop aspecten van de Eerste Wereldoorlog goed in beeld brengt, vroeg ik me wel af wat de toegevoegde waarde precies was. Het boek was in 1928 baanbrekend, maar inmiddels hebben we een stuk meer media over de Eerste Wereldoorlog tot onze beschikking. Stuk voor stuk laten deze boeken en films zien hoe vreselijk het er aan toe ging, en de nieuwste All Quiet lijkt niets over de oorlog te zeggen dat niet al gezegd is. De verschrikkingen van de oorlog blijven (helaas) een actueel thema, en voor wie erin geïnteresseerd is heeft deze film wellicht toch wat interessants te bieden. Dat er nu voor het eerst een Duitse verfilming van zo’n belangrijk Duits boek is, is dan weer wel mooi meegenomen.
Door Stella van Ginkel
All Quiet on the Western Front (oorspronkelijk: Im Westen Nichts Neues), 2022
Regisseur: Edward Berger
Nu te zien op Netflix.
Stella van Ginkel (1995) studeerde geschiedenis aan de Universiteit Leiden. Zij is gespecialiseerd in vrouwengeschiedenis, specifiek vrouwen in de Franse Verlichting. Ook studeerde zij Toegepaste Ethiek in Utrecht waar ze zich specialiseerde in milieu- en onderwijsethiek. Momenteel houdt ze zich bezig met bodemverontreiniging voor de Provincie Utrecht en in haar vrije tijd schrijft ze en is ze een fervent Wikipedia-editor.
