Wie denkt dat racisme en xenofobie in Nederland nauwelijks voorkomen, begaat een ernstige vergissing’ stelt Antoine Weijzen in de inleiding van zijn boek Racisme in Amerika – 400 jaar geschiedenis van de rassendiscriminatie (2019). In zijn inleiding worden er bewijzen aangeleverd voor het feit dat racisme en xenofobie niet alleen in Amerika voorkomen: van uitspraken van minister Stef Blok tot (dreig)reacties op het internet of via de e-mail gericht aan Sylvana Simons. Weijzen trekt hier parallellen met wat er in Amerika gaande is. Zoals dit in Nederland gebeurt, zijn er daar ook pogingen om standbeelden van racistische personen te verwijderen of van aanvullende informatie te voorzien.
Na deze inleiding, die het internationale racisme-debat voor de Nederlandstalige lezer dichterbij huis brengt, zet Weijzen uiteen in vijf delen hoe het racisme in Amerika is geïnstitutionaliseerd en zich heeft ontwikkeld. De delen beslaan verschillende perioden in chronologische volgorde en bespreken veel belangrijke componenten van racisme in Amerika: van slavernij, de Ku Klux Klan en gedwongen sterilisatie tot de tegenreacties van onder meer Martin Luther King en de Black Panthers. In het laatste deel komt ook de Black Lives Matter beweging aan bod, waardoor het boek zelfs in de (na)zomer van 2020 – een jaar na uitgave – actueler dan ooit is.
Begrip van racisme krijgen
Een belangrijk doel die Weijzen met zijn boek voor ogen heeft, is niet het begrip voor maar het begrip van racisme en xenofobie. ‘Om het handelen van die verschillende soorten mensen te kunnen verklaren is bestudering van de maatschappelijke context noodzakelijk,’ zegt Weijzen en die context geeft hij in elk deel duidelijk weer. Weijzen wil met zijn boek mensen tot discussie en het veranderen of bijstellen van meningen inspireren en probeert daarvoor perspectieven en context te bieden om daar aan bij te dragen. Zo bespreekt hij in het eerste deel kort dat er weliswaar ook slavernij op het Afrikaanse continent bestond, maar dat dit op een veel kleinere schaal gebeurde in vergelijking met trans-Atlantische slavernij. Dit gebruikt hij als weerwoord tegen het argument dat soms wordt gebruikt om de trans-Atlantische slavernij in Amerika goed te praten: dat slavernij in Afrika ook al voorkwam dus dat je niet alleen trans-Atlantische slavernij moet afkeuren.
Ook Lincoln was een racist
Het racistische erfgoed in Amerika wordt eeuwenlang in tact gehouden door witte Amerikanen uit alle sociale lagen en in alle staten van Amerika. Er wordt vaak gesuggereerd dat racisten voornamelijk de lompe boeren uit het Zuiden zijn, maar Weijzen duidt erop dat zelfs Lincoln – die bekend staat als de afschaffer van de slavernij – een racist was. Hij wilde na de afschaffing van de slavernij Afro-Amerikanen dwingen om terug te gaan naar Afrika, wat totaal niet realistisch bleek. Dergelijke ideeën over deportaties zou je in het hedendaagse perspectief eerder etnische zuivering noemen, maar dat die ideeën echt fout waren (en niet alleen maar onrealistisch) kwam toen niet ter sprake. Weijzen zet heel constructief uiteen hoe racisme op institutioneel niveau (wetenschap en politiek) in Amerika is gekomen en hoe dit in de praktijk zichtbaar is.
Op het einde voorspelt Weijzen dat Black Lives Matter zich niet tot een landelijke organisatie zal ontwikkelen maar tot een forum die gedachten en ideeën voor acties uitwisselt. Nog geen jaar later is Black Lives Matter uitgegroeid tot een internationale beweging. Er zijn – ondanks de pandemie – overal ter wereld waaronder ook in Nederland protesten tegen het racisme wereldwijd georganiseerd naar aanleiding van de dood van George Floyd in Minneapolis op 25 mei 2020.
‘Blank’ versus ‘wit’
Er is één belangrijk punt waar ik mij mateloos aan ergerde: er worden allerlei nuances gemaakt, woorden en begrippen gedefinieerd en er wordt een disclaimer gegeven voor het gebruik van andere termen dan ‘Afro-Amerikaan’ – maar het hele boek door worden witte mensen heel consistent met ‘blanken’ aangeduid. In de literatuur en in de media is er in de afgelopen jaren gepleit voor het gebruiken van de term ‘wit’ in plaats van ‘blank’. Zoals Anousha Nzume in haar boek Hallo witte mensen (2017) uitlegt: ‘blank’ heeft een negatieve en koloniale connotatie en betekent ‘rein, puur’. Volgens Nzume is de term ‘wit’ veel neutraler, omdat het een kleur omschrijft en minder op een waardeoordeel (en dus op hiërarchie) lijkt. In een boek waarin wel de bewustzijn van welke negatieve connotaties bepaalde termen kunnen oproepen is, vond ik het opmerkelijk dat deze term voorbij bleef komen zonder dat er op een manier besef van die negatieve connotaties wordt beschreven.
Nuttig in de praktijk
Racisme in Amerika is absoluut aan te raden voor iedereen die zichzelf wil onderwijzen over het onderwerp, maar ook voor mensen die meer argumenten en bronnen om handen willen hebben voor de discussies over rassendiscriminatie die elke dag in de media en in het nieuws gevoerd worden. Als je je door het gebruik van het woord ‘blank’ heen kan prikken, is Racisme in Amerika heel toegankelijk doch wetenschappelijk.
Door Sheline Kap.
Antoine Weijzen, Racisme in Amerika. 400 jaar geschiedenis van de rassendiscriminatie.
Uitgeverij Omniboek, 2019. 432 pagina’s.
ISBN: 9789401915670
€29,99
STEUN JONGE HISTORICI, BESTEL DIT BOEK VIA ATHENAEUM BOEKHANDEL
Lees hier meer over ons affiliate partnerprogramma.
Sheline Kap (1997) heeft aan de Universiteit Leiden Culturele Antropologie en Ontwikkelingssociologie gestudeerd en vervolgens een jaar gewijd aan Geschiedenis aan dezelfde universiteit. Haar bachelorscriptie (2019) ging over de invloeden van de koloniale overheersing en commerciële activiteiten op de inheemse bevolking en de biodiversiteiten in het regenwoud in Clayoquot Sound, Canada. Op dit moment zet ze zich in als voorzitter van de stichting Jonge Historici en volgt ze de Master Neerlandstiek: Redacteur/Editor aan de Universiteit van Amsterdam.
