Recensie | Antonio Scurati – M – De zoon van de eeuw

MDe zoon van de eeuw van de Italiaanse schrijver Antonio Scurati beschrijft minutieus de opkomst van Mussolini en het fascisme in Italië in de periode 1919-1924. Het monumentale boek van ruim achthonderd pagina’s is daarmee het eerste deel uit een nog te verschijnen trilogie.

M werd kort na diens verschijnen een ongelofelijke bestseller en won bovendien de belangrijkste Italiaanse literatuurprijs, de Premio Straga. In zijn overwinningsspeech gaf Scurati aan dat hij met zijn boek degenen eerde die eerst werden verleid- en vervolgens werden onderdrukt door het fascisme, en degenen die de moed hadden om zich ertegen te verzetten. Ook droeg Scurati het boek op aan onze kinderen, opdat zij niet voor dezelfde verleidingen zouden zwichten. Een gewaarschuwd mens telt voor twee, is de gedachte.

Zwart-wit sjabloon

Ondanks dat (of misschien wel: doordat) M de prestigieuze prijs binnensleepte, veroorzaakte het boek heel wat ophef onder critici en zelfs historici. Waar de meeste geschiedenisboeken, romans en films over Mussolini – zeker in Italië – de fascist veroordelen, blijft die expliciete afkeuring in M uit. Scurati schrijft namelijk vanuit de persoon Benito Mussolini van 1919 in plaats vanuit de dictator en misdadiger Mussolini van de Tweede Wereldoorlog.

Doordat er na 1945 haast uitsluitend vanuit dat tweede perspectief over Mussolini is geschreven, is de dictator, zoals Scurati treffend zegt, een ‘sjabloon in zwart-wit’ geworden. M laat de persoon Mussolini zonder dat gepolariseerde sjabloon zien – en juist dat zorgt ervoor, misschien tegen de verwachting in, dat we de onverbiddelijke Mussolini en het gruwelijke, wrede fascisme nog beter kunnen vatten.

De romancier als historicus

Scurati benadrukt dat hij geen enkel citaat, geen enkel personage en geen enkele gebeurtenis heeft verzonnen. Op basis van notulen van de fascistische vergaderingen, krantenartikelen en liefdesbrieven die Mussolini respectievelijk als politiek leider, redacteur en minnaar schreef, uitgeschreven politieke toespraken, rapporten van overheidsinstanties, pamfletten, dagboeken en documenten van andere personages. Scurati werkt in feite dus als historicus: hij las en bestudeerde vrijwel al het beschikbare materiaal, ordent de bulk aan informatie en maakt er een leesbaar verhaal van. Zo weet Scurati feit en fictie naadloos met elkaar te verweven.

Teleurstellende overwinning

Scurati schetst uitgebreid het politieke, culturele en emotionele leven in Italië in die eerste jaren na de Eerste Wereldoorlog. Italië kwam in die oorlog als overwinnaar uit de bus, maar kreeg nauwelijks het door de geallieerden beloofde gebied. Dat was olie op het vuur – vooral bij de oorlogsveteranen, die hun strijdmakkers hadden zien sneuvelen in modderige greppels.

Die teleurstellende overwinning leidde ertoe dat allerlei politieke, culturele en sociale clubs zich begonnen te roeren. Socialistische splintergroepen, marxisten en communisten vochten elkaar de tent uit, futuristen verspreidden hun agressieve en dynamische boodschap, en vaderlandsdichter Gabriele D’Annunzio bezette (zonder tussenkomst van de regering in Rome) het stadje Fiume en riep daar de onafhankelijkheid uit.

Mussolini en het fascisme

Rond die tijd is onze hoofdpersoon, Benito Mussolini, net door zijn socialistische partijgenoten afgezet als hoofdredacteur van de linkse krant Avanti!. Na zijn oneervol vertrek zwalkte de verbolgen, voormalig socialist richting de andere kant het politieke spectrum. Hoewel hij toen al overtuigd was dat hem een grote rol op het Italiaanse, ja, zelfs het wereldtoneel wachtte, was hij op dat moment nog allerminst de fascistische prominent en oorlogsmisdadiger van latere tijden. Zijn toehoorders waren slechts enkele tientallen fascisten, die door Mussolini in donkere, achteraf gelegen zaaltjes werden toegesproken.

De fascistische aanhang groeide gestaag en Mussolini kwam al snel uit de bus als politieke sterspeler: hij raapte populaire, politieke standpunten bijeen en smeedde daar een coherent verhaal van, hij wachtte geduldig zijn kans af totdat de besluiteloze en verdeelde socialisten de macht door hun vingers lieten glippen, hij verraste voor- en tegenstanders door onnavolgbare politieke pirouettes en listen, hij stelde zich vaak glashard op, maar deed dat met onverwacht zachte, verzoenende toon en hij verblufte de publieke opinie met zijn uitgekiende speeches, mooie metaforen en pakkende oneliners.

Greep naar de macht

Il Duce zelf moest ondertussen zijn uiterste best doen om de fascistische knokploegen uit de provincie, die weinig ophadden met de meeste nationale leiders, in toom te houden. Die knokploegen maakten zich namelijk zonder enige schroom schuldig aan het plunderen en vernielen van socialistische Raden van Arbeid, het aftuigen en vermoorden van communistische boeren, en het intimideren van grootgrondbezitters en politieke opponenten. Alleen door het handig politieke gemanoeuvreer van Mussolini lukte het om de moeilijk te controleren onderdelen in de fascistische geledingen op koers te houden en het draagvlak voor het fascisme te bewaken.

Benito Mussolini boekt bescheiden successen, maar om de macht in Italië volledig naar zich toe te trekken, moet hij twee allesbepalende meesterzetten uithalen: de geplande fascistische mars op Rome enerzijds en het monddood maken van zijn laatste grote tegenstander op het politieke toneel, de socialist Giacomo Matteotti anderzijds. Als hem dat lukt, ligt de weg naar de macht voor hem open…

M – de zoon van de eeuw

M – De zoon van de eeuw is uitstekend geslaagd als biografie van de jonge Mussolini. De roman weet, beter dan veel historische werken, de beginjaren van de latere leider van Italië te portretteren en de wreedheid en vunzigheid van het fascisme invoelbaar te maken.

Tegelijkertijd weet Scurati uitstekend de grimmige sfeer van het naoorlogse Italië te schetsen: het onoverzichtelijke web van politieke steekspelletjes, het wrokkige klimaat waarin met name de kleine burgerij zich miskend en bedrogen voelt, het licht ontvlambare Italië waarin geweld alleen maar meer geweld opriep, en de broeierige atmosfeer waarin Benito Mussolini een dankbare voedingsbodem vond voor zijn bijeengeraapte gedachtegoed. Aanrader!


Antonio Scurati (vertaald door Jan van der Haar), M – De zoon van de eeuw.
Podium Uitgeverij, 2019. 851 pagina’s.
ISBN: 9789057599972
€35,00


Steun Jonge Historici, bestel dit boek via Athenaeum Boekhandel

Lees hier meer over ons affiliate partnerprogramma


Mark Barrois (1994) studeerde geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen, waar hij de geschiedenismaster ‘Actuele Geschiedenis’ en de interdisciplinaire master ‘Politiek & Parlement’ succesvol afrondde. Zijn interesse gaat onder meer uit naar het functioneren van de lokale democratie. Momenteel werkt hij als trainee bij De Toekomst van Brabant.

Berichten gemaakt 1231

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven