Geen enkele vrouwelijke kunstenares heeft in haar leven zo veel roem en bekendheid vergaard als Artemisia Gentileschi. Door slechts haar voornaam te noemen maakt de tentoonstelling duidelijk dat het over de bijzondere barokke kunstenares gaat, een vrouwelijke schilder in een wereld van mannen. Niet alleen schilderde Artemisia overweldigende schilderijen waar vrouwen meestal de hoofdrol vervullen, ook leidde ze een veelbewogen leven. De tentoonstelling Artemisia. Vrouw & Macht, in het Rijksmuseum Twenthe toont twintig werken van Artemisia, naast eenzelfde aantal werken van haar mannelijke tijdgenoten. Ontwikkelingen in haar persoonlijke leven worden verbonden met de onderwerpen van haar schilderijen en contrasten tussen Artemisia’s werk en dat van haar tijdgenoten worden benadrukt. De tentoonstelling is te zien van 26 september tot en met 23 januari 2022.
Kijken en bekeken
De tentoonstelling over Artemisia past naadloos in een tijd waarin de interesse voor vrouwelijke kunstenaars en vrouwen in de kunst opbloeit. Tegelijkertijd met de tentoonstelling in het Rijksmuseum Twenthe, is in het Catharijneconvent in Utrecht de tentoonstelling Maria Magdalena te zien. Ook daar wordt de focus gelegd op de vrouw en haar verbeelding in de kunst. In Artemisia’s situatie komt hier nog bij dat zij zowel vrouw als kunstenaar was. In de tentoonstelling wordt benadrukt dat de twee niet los gezien kunnen worden. Artemisia moest harder vechten voor haar positie als kunstenaar, omdat vrouwen een ondergeschikte rol innamen in de samenleving, waaruit het bijna onmogelijk was te ontsnappen en zich in een beroep te vestigen. Artemisia, die zelf op jonge leeftijd was misbruikt door haar leermeester Agostino Tassi, heeft zelf later vrouwen afgebeeld in haar kunstwerken die ongewild begeerd werden. In haar schilderij Susanna en de Ouderlingen zien we een kwetsbare Susanna afgebeeld, die zich wanhopig probeert te bedekken, terwijl de ouderlingen haar onverstoord bespieden. Een totaal andere verbeelding is de prent van Annibale Caracci, waar Susanna welwillend een interactie aan lijkt te gaan met de twee mannen die naast haar staan. De twee verbeeldingen van het verhaal vertonen duidelijk een andere gaze, waarbij Susanna in de een verleidelijk en in de ander bekeken wordt afgebeeld. De zaalteksten, die nét te slecht belicht zijn om makkelijk te lezen, zetten de bezoeker aan het denken, is het subtiele verschil te herenigen met Artemisia’s eigen verleden?
Altijd vrouw
Het onderwerp van vergelijking blijft gedurende de hele tentoonstelling een belangrijk onderwerp. Elke zaal bespreekt een onderdeel van Artemisia’s leven met schilderijen die eenzelfde thema vertonen. Twee schilderijen met als thema ‘moeders’ zijn naast elkaar geplaatst; één gemaakt door Artemisia en één door Luca Giordano. De twee schilderijen, hoewel in onderwerp overeenkomend, kunnen niet meer van elkaar verschillen. Artemisia schilderde een liefelijke voorstelling met een zittende madonna met kind op de knie, de moeder die het kind aankijkt terwijl ze hem de borst geeft. Giordano’s variant toon een half naakte Venus, de benen op een suggestieve manier gespreid naar de kijker, terwijl ze haar blik van spartelende cupido afwend en haar aandacht op Mars vestigt. De tentoonstelling verbindt de tedere verbeelding van moeder en kind met het feit dat Artemisia rond de tijd dat ze het schilderij maakte zelf ook moeder werd. Zo wordt duidelijk gemaakt dat een kunstenaar die zelf moeder is, de scène op een genuanceerdere manier kan verbeelden. Aan de andere kant blijft de tentoonstelling op deze manier vast zitten in het idee dat de vrouwelijke kunstenaar niet los kan komen van haar vrouw-zijn en dit dus altijd in haar kunst terug te zien is.
Artemisia tegen de rest
De ontwikkeling van Artemisia van jong meisje en model tot een krachtige kunstenares wordt in de tentoonstelling prachtig weergegeven. Op een totaal nieuwe manier verbeeldt Artemisia eeuwenoude verhalen, die tot dan voornamelijk door mannen werden geschilderd. Vrouwelijke hoofdpersonages krijgen in de schilderijen van Artemisia een krachtige rol, een ontwikkeling die zij zelf ook meemaakte. De tentoonstelling laat zien hoe belangrijk de rol van het leven van de kunstenaar speelt in de onderwerpkeuze en stijl van de kunstenaar. In de laatste zaal is een topstuk te zien: sterk afstekend tegen een zwarte muur hangt Artemisia’s schilderij tussen werken van mannelijke schilders uit haar tijd en omgeving. De opstelling laat precies zien hoe zeldzaam Artemisia tussen de rest was.
Door Maaike Abma.
De tentoonstelling Artemisia. Vrouw & Macht is nog tot 23 januari 2022 te zien in Rijksmuseum Twenthe.
Maaike Abma studeert Kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Ze zit in haar derde jaar en heeft de minor Museumstudies gevolgd. Als ze haar bachelor heeft afgerond wil ze de master Curating Art and Cultures gaan volgen.
