Arthur Brand, De paarden Hitler. Hoe de kunstdetective zijn sensationeelste ontdekking deed en wereldnieuws werd.
Uitgeverij Boekerij, Amsterdam, 2019
ISBN: 9789022583128
€19,99
‘Zie je de krantenkoppen al voor je?’, vroeg notoir kunstdetective Michel van Rijn aan zijn collega Arthur Brand. Van Rijn had Brand helemaal naar het kleine, Italiaanse plaatsje Livorno laten komen voor een wel heel interessante zaak. Hij had namelijk van een gezamenlijke kennis uit de kunstwereld een kleurenfoto ontvangen met daarop de vernietigd gewaande Schreitende Pferde van Josef Thorak, de paardenbeelden die onder de werkkamer van Adolf Hitler in de Rijkskanselarij stonden. Wellicht was het de originele beeldengroep, wellicht een kopie. Voor de twee mannen lag hoe dan ook een onderzoek van wereldformaat. Het kostte Van Rijn dan ook weinig moeite om Brand over te halen om mee op speurtocht te gaan. Dat het een spannend avontuur zou worden, wist Van Rijn maar al te goed. Nazi-kunst is namelijk vooral in handen van oud-nazi’s en hun sympathisanten. ‘Wees voorzichtig’, waarschuwt hij Brand dan ook. ‘[Ze] zijn levensgevaarlijk.’
Kunstdetective
Arthur Brand werd in 2015 wereldnieuws toen de originele beelden van Thorak ontdekt werden in een opslagruimte in Bad Dürkheim. Wat Brands rol precies was tijdens de opsporing van de kunstwerken, vertelt hij in zijn boek De paarden van Hitler: hoe de kunstdetective zijn sensationeelste ontdekking deed en wereldnieuws werd.
Na het bezoek bij Van Rijn in Livorno, geeft enig bureauonderzoek met collega’s Alex en Daan reden om aan te nemen dat de paarden op Van Rijns foto de echte zouden kunnen zijn. Dat roept natuurlijk vragen op bij Brand, en zijn collega’s. Waar is de beeldengroep nu? Wie probeert Hitlers paarden te verkopen voor acht miljoen euro? Zitten naziorganisaties achter de verkoop? En wat is de verkoper, mogelijk een onfrisse organisatie, met al dat geld van plan?
Het netwerk van Brand brengt hem op een ondergronds spoor dwars door Duitsland. Kleurrijke figuren, zoals de komische, Joodse Efraïm Levie, neonazi Horst en de mysterieuze dr. Ahnenerbe, sturen Brand van het kastje naar de muur. Hun wereldje, vol met nazikunst bezittende figuren, is bijna ondoorgrondelijk. Met de nadruk op bijna: soms geven ze kleine details weg die Brand weer een klein beetje verder helpen in zijn speurtocht. Onverwachte hulp van een Duitse kunstdetective, René Allonge, betekent dat Brands onderzoek naar de zaak kan rekenen op de medewerking van de Duitse inlichtingendienst. Kan Brand het onderzoek, met de steun van de Duitse staat, tot een goed einde weten te brengen? Kunnen Hitlers paarden opgespoord worden? Kan er voorkomen worden dat mogelijk een miljoenentransactie gaat plaatsvinden in ondergrondse nazikringen?
(Kunst)historische kwesties
Naast de beschrijving van zijn spannende speurtocht naar Hitlers paarden, kaart Brand ook een aantal (kunst)historische kwesties aan. Allereerst roept hij de vraag op wat er gedaan moet worden met kunstwerken die omstreden regimes vertegenwoordigen: moeten die vernietigd of juist tentoongesteld worden? Brand geeft zelf antwoord op dat dilemma. Hij stelt, in navolging van zijn collega Van Rijn, dat we de kunstwerken moeten bewaren. De geschiedenis is namelijk onuitwisbaar, mensen zullen Adolf Hitler over duizend jaar nog steeds kennen, en als er dan niks tastbaars meer bestaat, dan kunnen we ook niet meer onderwijzen over hoe kunst door regimes als propagandamiddel wordt ingezet. Tegenwoordig kunnen we toch ook de kunst bestuderen die in opdracht van gewelddadige Romeinse keizers is gemaakt. Waarom Hitlers paarden dan niet?
Daarnaast trekt Brand je mee in een andere, immense historische kwestie – namelijk de voortzetting van het neonazisme in Duitsland. Veel minder geïnformeerde lezers zijn wellicht in de veronderstelling dat er met het einde van de Tweede Wereldoorlog ook het fascisme verdween. Niets is minder waar. Op zijn speurtocht naar Hitlers paarden, komt Brand ook in aanraking met verschillende nazistische organisaties, zoals Stille Hilfe, een club die tot op de dag van vandaag geld inzamelt om oud-nazi’s te helpen ontkomen aan vervolging. Brand sprak zelfs kort met voorzitter Gundrun Burwitz, de dochter van Heinrich Himmler, die tot haar overlijden in 2018 achter haar vaders ideeënleer bleef staan. Het wordt gaandeweg steeds duidelijker – niet alleen voor de lezer, maar ook voor Brand zelf – dat deze groeperingen nog steeds heel groot zijn en dat relieken van het nazisme als afgodsbeelden voor hen zijn.
Spanning en intrige
Doordat de De paarden van Hitler deze historische vraagstukken niet uit de weg gaat, is het een uiterst informatief, tot nadenken stemmend en actueel boek. Daarnaast is het óók een spannend detectiveverhaal, vol schimmige achtervolgingen, nachtelijke verzoekjes om in auto’s te stappen en dubbelzinnige gesprekken, onder het genot van Duitse pullen in cafés die worden bevolkt door neonazi’s. Dit soort opmerkelijke verhalen geven het boek een flinke dosis spanning, waardoor je het niet meer naast je neer kunt leggen.
Door Jasmijn Groot.
Jasmijn Groot (1989) studeerde Geschiedenis en Oudheidkunde aan de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit en was redactrice bij Skript Historisch Tijdschrift en CODEX Historiae. Ze is werkzaam als content manager bij SEADISH en helpt met het opzetten van tijdelijke tentoonstellingen bij Huis van Hilde.
