“Er is daar niets anders dan heide, zand en stenen”, krijgt kapitein Ludvig Kahlen in Kopenhagen te horen. “Niets kan daar groeien.” Het is voor het personage van topacteur Mads Mikkelsen een uitnodiging het omgekeerde te bewijzen. De Deense Academy Award-inzending Bastarden (internationaal: The Promised Land, King’s Land) is het weinig bekende verhaal van een arme 18e-eeuwse soldaat die tegen alle verwachtingen in de desolate woestenij van Jutland wil temmen. Director Nikolaj Arcel slaagt er overtuigend in een film van de categorie historisch epos te maken. Eerder scoorde het team Arcel-Mikkelsen een Oscarnominatie met kostuumdrama A Royal Affair.
Man against nature
“We kunnen hem het keizerschap beloven. Er is niemand die dat land kan cultiveren.” De koophandelkamer van de koning heeft er geen vertrouwen in. Jutland, één van de drie grote Deense delen, is inlands niet geschikt voor landbouw. Kahlens geheime wapen om er toch in te slagen een kolonie op te zetten: aardappels. Terwijl in andere delen van Europa al even ervaring is met het gewas dat op bijna alle bodems kan groeien, is Kahlen in Denemarken een pionier.
In plaats van het verwachte man against nature-verhaal, waar de koude in deze film de grootste vijand had kunnen zijn, gaat dit verhaal het meest over sociale verhoudingen. De naburige landadel, zoals Frederik von Schinkel (Simon Bjenneberg) die iedereen er bijna komisch op attendeert dat hij de ‘von’ eigenhandig aan zijn achternaam toevoegde, zit niet te wachten op een dromer die hen in hun achtertuin komt uitdagen en gaat de confrontatie aan. Zo speelt het verhaal zich wisselend af tussen Kahlens houten boerderij in de treurige woestijn die hij ondanks de harde arbeid en honger ‘Kongenshus’ doopt en Von Schinkels kasteel met rijke soirées en Franse tuinen waar dienstmeisjes misbruikt worden en lijfeigenschap zich gruwelijk manifesteert. Je haat Von Schinkels ijdelheid en zelfingenomenheid zodra hij op het scherm komt en hoe verder de film vordert, hoe meer je ook in je gelijk wordt gesteld. Een weerzinwekkende marteling met kokend water is daar maar één onderdeel van. De film ontpopt zich al snel tot een verhaal over sociale standen en goed versus kwaad.
“De koning komt”
Terwijl Kongenshus groeit – het is te zeggen: met een hoopje bijeengeraapten van onderaan de samenleving die allemaal op hun eigen manier ‘bastaard’ zijn – voert Kahlen niet alleen een strijd met natuur en adel, maar ook met de mensen rondom hem. Mikkelsen zegt met deze rol het meeste wanneer hij niets zegt. Het zijn zijn stenen blik en oorverdovende stilte die je steeds doen afvragen wat zijn motieven zijn. Is dit koppigheid, vastberadenheid of allemaal eigenbelang? Hoe ver kan je gaan voor je dromen? Pas halverwege de film wordt duidelijk wie de andere hoofdpersonages worden: de vrouw van een gevluchte lijfeigene (Amanda Collin) en een Roma-weeskind (Melina Hagberg). Hun band met Kahlen wordt meerdere keren op de proef gesteld. De kijker dreigt tijdens deze confrontaties dan ook sympathie te verliezen voor hem.
Ludvig Kahlen denkt dat hij het werk van Koning en God verricht en probeert zijn bescheiden gezelschap zo ook samen te houden. “De koning komt ons bezoeken. Dan krijgen we openhaarden in alle kamers, gesloten ramen, en je kan al het voedsel eten dat je wilt.” Tot hij dat als een boemerang in zijn gezicht terugkrijgt: “Stop met over de koning te praten. Je kent de koning niet en het gaat ook nooit gebeuren.”
Naast emotionele hoogtes en laagtes (waar je vooral het laatste halfuur heel de tijd nieuwe blaadjes van een welles-nietesmadeliefje voor al dan niet een happy ending trekt), heeft de film een aangename hoeveelheid actie. Even keren we opnieuw naar het militaire leven van Kahlen en lijken we ons in de nieuwste Assassin’s Creed te begeven. Tegelijk blijft elke scène nuttig voor het plot en voelt niets overbodig. Wanneer een obligatoir subplot van onmogelijke liefde tussen arm en rijk lijkt te ontstaan, werden we eigenlijk om de tuin geleid en maakt het mislukken daarvan het verhaal juist sterker.
Frederik V en aardappelduitsers
Ludvig Kahlen is een historisch figuur en de verhaallijn van de film is losjes op zijn leven gebaseerd. Zijn en andere namen hebben bordjes in het Kongenshus-herdenkingspark (waar ook daadwerkelijk een deel werd gefilmd) voor de eerste heidekwekers van Jutland. Terwijl Deens-Noorse koning Frederik V in het algemeen een afwezige (en alcoholverslaafde) koning in het bestuur was, zorgde hij wel mee voor de prikkel om Jutland te cultiveren. Met grond, geld en vrijheid van belastingen en militaire dienst werden Duitse immigranten gelokt die voor mensen als Kahlen konden werken. Deze kregen de naam ‘aardappelduitsers’ of ‘Kartoffeltyskere’. De eerste pogingen strandden door gebrek aan kennis snel en veel immigranten keerden snel terug. Zo zouden Kahlens eerste Duitse kolonisten die hij toegestuurd kreeg, ‘s nachts in het geniep gevlucht zijn, de militairen die hij had om ze bij zich te houden ontwijkend.
Buiten Kahlen en Von Schinkel zijn de meeste personages verzonnen door Ida Jessen, de auteur van Kaptajnen og Ann Barbara (2020), het boek waarop de film is gebaseerd. Dat wil echter niet zeggen dat een kolonie van misfits, bastaarden niet echt had kunnen bestaan. De personages zijn samengesteld uit verschillende ware verhalen uit het 19e-eeuws Jutland. De publieke oproep van de monarchie naar landbouwvoorstellen in 1755 is ook veelzeggend. “Iedereen die wil: hoog of laag, nobel of onedel, kerkelijk of werelds, geleerd of onbestudeerd, is van harte welkom; (…) er wordt niet gekeken naar personen of bezittingen, en niet naar de voordelen van fortuin.” Een soort Verlichting die wel een deel van Kopenhagen, maar niet Schinkels landadel doordrong?
Door Brent Bellefroid
Bastarden, dir. Nikolaj Arcel, nu in de bioscoop
Met o.a. Mads Mikkelsen en Amanda Collin
Brent Bellefroid (2001) studeerde internationale politiek aan de KU Leuven, waarna nu een master geschiedenis te volgen. Hij heeft een grote interesse voor alles dat in de buurt komt bij publieksgeschiedenis. In zijn vrije tijd is hij fervent cinemaliefhebber en volgt hij de grote filmprijzen op de voet.
