De Nederlandse Opstand wordt vaak afgebeeld als een strijd tussen katholieken en protestanten; Willem van Oranje wist immers met zijn protestantse leger de Spaanse, katholieke overheerser te verdrijven. Katholieken werden na het uitbreken van de Opstand gereduceerd tot een marginale groep, iets wat in de decennia erna zo zou blijven, terwijl het calvinisme een machtigere positie kreeg. Historici zijn het er al langer over eens dat dit beeld te eenzijdig is, het katholicisme hield niet ineens op te bestaan. Er ontbrak echter nog een studie die uitlichtte wat het betekende om katholiek te zijn in de vroegmoderne tijd en waarin de belevingswereld van katholieken zelf centraal staat. Carolina Lenarduzzi wil met Katholiek in de Republiek: De belevingswereld van een religieuze minderheid 1570-1750 dit gat opvullen. Ze wil aantonen dat het katholicisme door tijdgenoten weliswaar verschillend gedefinieerd werd, maar allesbehalve verdween uit de Republiek.
Gedetailleerd én algemeen
Het boek is verdeeld in drie delen. Het eerste deel beschrijft hoe katholieken vanaf 1570 naar de zijlijn werden verdreven, en onderzoekt in hoeverre zij nog hun geloof konden uitoefenen. Hieruit blijkt dat het katholieke geloof in theorie dan wel verboden was, maar in de praktijk nog altijd een grote aanhang kende. Het tweede deel beschrijft hoe de katholieke gedragscode zich voortzette en hoe bijvoorbeeld werd omgegaan met materiële aspecten van het geloof, die volgens vooral de protestanten het katholicisme definieerden. Het derde en laatste deel behandelt de katholieke dynamiek, en toont dat het (uitvoeren van het) geloof onderhevig was aan zowel interne als externe veranderingen. De drie delen leggen dus de nadruk op algemene aspecten van het katholieke geloof, maar binnen deze indeling is er veel ruimte voor gedetailleerde informatie over de katholieken zelf. Hierdoor krijg je als lezer een goed beeld van het geloof in die tijd.
Brongebruik
Opvallend zijn de persoonlijke geschriften die Lenarduzzi gebruikt. In haar zoektocht naar de vroegmoderne katholieke identiteit worden onder meer dagboeken, liederen, pamfletten en martelaarsbiografieën naar voren gehaald. Het boek bevat daarnaast talloze analyses van (familie)portretten, die als afbeeldingen in het boek terug te vinden zijn. Dit alles zorgt ervoor dat het verhaal van het katholicisme gaat leven. Door bijvoorbeeld werk op te nemen van een katholiek die het geluid van de kerkklokken mist, omdat katholieke diensten verboden waren, realiseer je je pas hoeveel impact het verbieden van een religie daadwerkelijk gehad moet hebben.
Het gebruik van deze bronnen zorgt er ook voor dat alledaagse dilemma’s van katholieken helder naar voren komen. Binnen de katholieke gemeenschap bestond er namelijk flink wat onenigheid over alledaagse zaken. Zo waren de meningen over het studeren bijvoorbeeld verdeeld; studeren in het protestantse Leiden zou het geloof te kort doen of zelfs kunnen leiden tot excommunicatie, maar een studie volgen aan een katholieke universiteit in het buitenland betekende dat tegen zowel de gereformeerde godsdienst als de regering van de Republiek ingegaan werd. En hoe kon men een religieus huwelijk aangaan, als katholieke kerken niet meer voor huwelijksceremonies gebruikt konden worden? Door deze problemen te beschrijven toont Lenarduzzi de heterogeniteit van de groep.
Herstel van het geloof?
Een ander detail dat in deze bronnen naar voren komt is de mate waarin katholieken zich bezighielden met zowel het heden als het verleden. Katholieken van adel grepen terug op het verleden om hier een betere status aan te ontlenen, anderen legden routes van processies vast zodat men in de toekomst deze opnieuw kon gaan lopen. Ook interieurs van kerkgebouwen werden beschreven en op schilderijen gezet, zodat de herinnering hieraan niet verloren zou gaan. Wat opvalt is dat dit vrij stelselmatig gebeurde, zelfs in 1691 werden processieroutes vastgelegd voor toekomstige generaties. Een aantal katholieken was er dus van overtuigd dat het geloof binnenkort opnieuw ingesteld zou worden als de staatsreligie, iets wat met de kennis van nu soms moeilijk voor te stellen is. Door bronnen van katholieken te gebruiken komen dus opmerkelijke details naar voren, die maken dat dit boek ook voor kenners nieuwe, interessante informatie zal opleveren.
Nog steeds over het hoofd gezien
Het is niet moeilijk om te begrijpen waarom Katholiek in de Republiek is genomineerd voor de Libris Geschiedenis Prijs. Naast dat het gebruik van gedetailleerde verslagen tot veel nieuwe inzichten heeft geleid, brengt het boek de leefwereld van vroegmoderne katholieken dichter bij de lezer. De persoonlijke verhalen maken dat de Nederlandse geschiedenis in een ander licht wordt gezet en geven stof tot nadenken. Het boek weet op deze manier interesse te wekken voor het lot van katholieken in de Republiek. Iets wat hard nodig is, aangezien Lenarduzzi meermaals aankaart dat er op meerdere punten een tekort aan wetenschappelijk onderzoek is. Hopelijk kan dit werk ervoor zorgen dat er meer studies naar vroegmodern katholicisme in de Republiek zullen verschijnen.
Door Inge Kleefman.
Carolina Lenarduzzi, Katholiek in de Republiek.
Uitgeverij Vantilt, 2019. 476 pagina’s.
ISBN: 9789460044762
€28,50
STEUN JONGE HISTORICI, BESTEL DIT BOEK VIA ATHENAEUM BOEKHANDEL
Lees hier meer over ons affiliate partnerprogramma.
Inge Kleefman (1999) behaalde haar bachelor Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Momenteel volgt ze de masteropleiding Geschiedenis (specialisatie Geschiedenis en Actualiteit) aan de Radboud Universiteit.
