Wat is geschiedenis? Die wat-vraag, betoogt geschiedtheoreticus Chiel van den Akker, is eigenlijk ook meteen de waaromvraag. In zijn Elementaire Deeltje presenteert hij verschillende ideeën van filosofen en historici over het nut en doel van ons vakgebied. Nu de geesteswetenschappen, en daarmee ook geschiedenis, onder vuur liggen hebben we deze ideeën nodig.
Vorig jaar nam Uitgeverij Athenaeum de Elementaire Deeltjes-reeks over van Amsterdam University Press. De nieuwe uitgever blijkt genereus voor historici. Sinds 2019 verschenen er al boekjes over Vikingen, fascisme, sportgeschiedenis, en een van de laatste aanwinsten: geschiedenis. Anders dan de andere titels, gaat dit laatste Elementaire Deeltje niet, of nauwelijks, over historische gebeurtenissen zelf. Het is een boekje over de theorie achter geschiedschrijving.
Chiel van den Akker, universitair docent in geschiedtheorie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, introduceert verschillende historici en filosofen in een rap tempo. Anders dan veel handboeken volgt Van den Akker niet de chronologie. In plaats daarvan staat één vraag staat centraal: wat is het nut van geschiedenis?
Zevenmijlslaarzen
In de zeven hoofdstukken beantwoorden filosofen en (proto)historici die vraag. Nietzsche vond dat de mens niet teveel aan het verleden moest hangen, maar zich door de hoogtepunten en genieën moest laten inspireren. Deze visie, zo laat Van den Akker zien, kwam weer voort uit de geschiedschrijvers van de oudheid. Historisten als Ranke en zijn leermeester Barthold Georg Niebuhr hadden ook oog voor de unieke momenten, maar bouwden uiteindelijk toe naar een groot verhaal over de Europese naties. Daarin zat voor hen het nut van geschiedenis: uitpluizen wat het ethos van een natie(staat) was.
Van den Akker vat de grote denkers samen in een klein boekje. De 139 pagina’s zijn in dat opzicht een topprestatie. De auteur geeft Frank Ankersmit en Nietzsche – geen makkelijke denkers – elk een eigen hoofdstuk, en weet daarin hun visies bondig en begrijpelijk uit te leggen. Toch zijn er ook stukken waar Van den Akker misschien meer ruimte had moeten krijgen. Dit geldt vooral wanneer het niet over één denker gaat, maar over een bredere stroming, zoals de historisten. Interessante bijzaken en een drang tot volledigheid staan een strak betoog hier in de weg.
Opfrisser
Voor lezers zonder enige basiskennis over geschiedfilosofie zal het lastig zijn om Van den Akkers zevenmijlslaarzen bij te houden. Het boekje is daarom meer een opfrisser dan een introductie. Studenten zouden het zeker kunnen lezen, maar dan wel naast of na hun cursus(sen) geschiedtheorie.
De centrale vraag – wat is het nut van geschiedenis? – was altijd al relevant voor de historicus, maar nu misschien nog wel iets meer. Ons vakgebied staat onder financiële en politieke druk – zie het advies van de Commissie Van Rijn of de recente Australische plannen. Historici moeten uitleggen waartoe ze op aarde zijn. De recente discussie over toegepaste geschiedenis past helemaal in deze trend.
Er is niet één antwoord op de waaromvraag, concludeert Van den Akker. Meerdere antwoorden kunnen naast elkaar bestaan, net als in zijn Elementaire Deeltje.
Door Adriaan Duiveman.
Chiel van den Akker, Geschiedenis (Elementaire deeltjes #65)
Uitgeverij Athenaeum, 2019. 144 pagina’s.
ISBN: 9789025310561
€9,99
STEUN JONGE HISTORICI, BESTEL DIT BOEK VIA ATHENAEUM BOEKHANDEL
Lees hier meer over ons affiliate partnerprogramma.
Adriaan Duiveman is promovendus aan de Radboud Universiteit. Hij doet onderzoek naar de sociale en culturele impact van (natuur)rampen in de achttiende eeuw.