Craig Harline, Wereld in wanorde. Maarten Luther en de geboorte van de Reformatie
Uitgeverij Vantilt, Nijmegen, 2017
ISBN: 9789460043413
€24,95
Op Vastenavond, 4 maart 1522, komen twee jonge Zwitserse studenten aan in een herberg net buiten de stadsmuren van Jena, in Thüringen. Ze raken aan de praat met een ridder. De studenten zijn onderweg naar Wittenberg, de stad waar Maarten Luther vijf jaar eerder zijn beruchte stellingen presenteerde. En de ridder? Dat was Luther, die zelf ook onderweg was naar ‘zijn’ Wittenberg, om orde op zaken te stellen in een onrustige stad.
Broeder Martinus
Na eerder over Jacob Rolandus, een ‘B-ster van de Reformatie’ geschreven te hebben, richt de Amerikaanse historicus Craig Harline zich nu op hoofdpersoon Maarten Luther. In Harlines beschrijving van dé leidende persoon van de Reformatie komt de mens Luther naar voren. Die blijkt een zelfingenomen en arrogante monnik die tot in de eeuwigheid wordt gekweld door twijfel en onzekerheid. Wie is deze nederige monnik om te twijfelen aan de eeuwenoude tradities van de kerk? Om die vraag te beantwoorden beschrijft Harline niet de Maarten Luther zoals we hem tegenwoordig kennen, als icoon van de Reformatie, maar de Maarten Luther die hij voorafgaand aan zijn beroemde 95 stellingen was – toen hij nog als broeder Martinus bekend stond en een simpele augustijner monnik en theoloog was. Vanuit het perspectief van broeder Martinus volgen we Luther in de eerste jaren van zijn kruistocht tegen de paus, de kerk en de verkeerde interpretaties van de Heilige Schrift. Wereld in wanorde is dan ook geen overzicht van de Reformatie, maar een persoonlijke studie van een koppige monnik.
Vriendjespolitiek
Ik vroeg me altijd af hoe het kon dat – in een tijd van heksenverbrandingen, alleenheersers en publieke executies – het zo lang kon duren voordat Rome en het Heilige Roomse Rijk in actie kwamen om deze Wittenbergse onruststoker voor eens en voor altijd het zwijgen op te leggen. Hij was ze een doorn in het oog. Zo’n honderd jaar eerder werd de Boheemse theoloog en heiden Jan Hus nog op de brandstapel gegooid. En broeder Martinus had veel machtige vijanden, waaronder paus Leo X, de dominicaanse theoloog Johannes Eck en de Italiaanse theoloog Cajetanus. Hoe kon het dat hij hetzelfde lot wist te ontsnappen? Harline toont hoe hij de brandstapel wist te ontwijken, door zijn vriendschappen met keurvorst Frederik de Wijze en de overste van zijn kloosterorde, Johann von Staupitz. Het politieke spel rondom de Wittenbergse monnik wordt aandachtig beschreven en is een belangrijk thema in Wereld in wanorde.
Een kijkje in de ziel
Uiteraard kun je geen boek schrijven over Maarten Luther en zijn theologie niet bespreken. Je volgt de ontwikkeling van zijn theologie, zijn relatie met de paus, het Vaticaan en de kerk, het succes van zijn theologische verhandelingen en zijn uiteindelijke ‘radicalisering’. Harline geeft de lezer een kijkje in de ziel van de mens achter de Reformatie: eeuwig gekweld door twijfel en onzekerheid, maar toch vastberaden door zijn vertrouwen in de waarheid van de Heilige Schrift. Trouw aan de kerk, maar toch tegendraads. Een nederige monnik, maar toch arrogant en trots. Maar vooral koppig. Heel erg koppig.
Wereld in wanorde is verhalend geschreven en toegankelijk voor een breder publiek. Het is rijk aan detail (Harline beschrijft bijv. het aantal stappen van Luthers’ torenkamer tot de collegezaal) en het laat een van de meest beroemde figuren uit de Europese geschiedenis zien op een manier waarop velen hem nog niet kennen.
Door Kaj Brens.
Kaj Brens studeerde Geschiedenis en Religiewetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is voornamelijk geïnteresseerd in vroegmoderne geschiedenis, ideeën geschiedenis en religieuze radicalisering (historisch en contemporain). Momenteel is hij werkzaam bij het NIOD, Instituut voor oorlogs-, Holocaust- en genocidestudies als onderzoeksassistent.
