Curzio Malaparte
Het bal in het Kremlin
Arbeiderspers, Amsterdam, 2017
Vertaler: Jan van der Haar
ISBN: 9789029506946
€ 19,99
In 1929 reisde Curzio Malaparte naar de Sovjet-Unie. Op basis van zijn ervaringen daar schreef hij een roman waarin hij de naderende ondergang van de communistische beau monde onder Stalin optekende.
De schrijver en journalist Curzio Malaparte (1898-1957) kwam ter wereld als Kurt Erich Suckert. Zijn pseudoniem betekent ‘slecht deel’ en is de tegenhanger van Bonaparte. Vlak voor de machtsgreep van Mussolini in 1922 werd hij lid van de fascistische partij, maar in 1933 sluiten diezelfde fascisten hem op wanneer hij zich met de publicatie van De techniek van de staatsgreep in Frankrijk schuldig maakt aan ‘antifascistische activiteiten in het buitenland’. Dankzij bemiddeling van Mussolini’s schoonzoon komt hij in 1935 weer vrij. In de oorlog is hij verbindingsofficier en correspondent en reist hij onder meer naar Frankrijk, Joegoslavië, Roemenië, Oekraïne, Finland en Polen. Op basis van deze ervaringen schreef hij Kaputt en over de Amerikaanse bevrijding van Napels De huid.
Het bal in het Kremlin had samen met deze laatste twee titels een drieluik over de neergang van Europa moeten vormen. Helaas is de schrijver daar bij leven niet aan toe gekomen en is de voorliggende roman daarom incompleet gebleven – hoewel dat bij lezing slechts blijkt uit enkele herhalingen van fragmenten en een paar lege plekken. Een andere complicerende factor is dat de tekst pas ontstond in de late jaren veertig onder invloed van de vele ontwikkelingen die de wereld, én Malaparte, in de tussenliggende periode doormaakten. Er zijn dus verwijzingen naar gebeurtenissen die in 1929 nog moeten plaatsvinden.
Tussen feit en fictie
Er is bovendien nog iets vreemds aan de hand met Het bal in het Kremlin. Op de omslag prijkt ‘roman’, maar Malaparte opent het boek met de verzekering dat het om ‘een getrouw portret’ gaat, waarin alles ‘echt’ is en de personages ‘niet aan de fantasie van de auteur ontsproten’ zijn. Wie echter bekend is met het werk van Malaparte, de ‘camaleonte’, weet dat de auteur het niet zo nauw neemt met de waarheid en grossiert in overdrijvingen en verzinsels.
Zo is het hoogst twijfelachtig of alle ontmoetingen en gebeurtenissen die Malaparte vertelt zich daadwerkelijk zo hebben afgespeeld. De arrestatie van de oude bolsjewiek Lev Kamenev vond waarschijnlijk niet plaats tijdens Malapartes verblijf, de auteur memoreert een ontmoeting met een prins die al jaren dood was toen hij Moskou aandeed en bezoekt het appartement van de overleden dichter Majakovski – die nog in leven was toen Malaparte uit Moskou vertrok.
Fascisme onder communistisch etiket
Op de vraag of dit alles er werkelijk toe doet, moet ontkennend geantwoord worden. Juist in zijn literaire verbeelding weet Malaparte een glimp te tonen van hetgeen in veel andere memoires verborgen blijft. Zijn weigering om zich definitief tot één partij te bekennen onderscheidt zijn werk van zowel de apologieën als renegatenliteratuur van bezoekers van de Sovjet-Unie.
Malaparte’s onderwerp is daarnaast wezenlijk anders. In plaats van een lofzang op de arbeidersklasse of een kritiek op de machthebbers van de Sovjetheilstaat, schildert Malaparte een nietsontziend portret van de nieuwe communistische elite die de prerevolutionaire tsaristische adel heeft vervangen. Hoewel hij zich als bourgeois schrijver soepel in hun midden begeeft, neemt hij een buitenstaanderspositie in.
Hij ziet de marxistische society als zijnde in verval, de helden van de Oktoberrevolutie komen op hem over als ‘corrupt, laag, stinkend van ambitie’. In Florinski, het hoofd Protocol van het Volkscommissariaat voor Buitenlandse Zaken, ziet hij ‘het volmaakte gezicht van het trotskisme, dat groteske en lugubere personage met zijn opgetutte kop’, gedoemd om het veld te ruimen. Trotski zelf omschrijft hij als een ‘Joodse Mussolini’ die uit is op ‘een fascistisch Rusland’ onder ‘communistisch etiket’.
Dansen op de vulkaan
In zijn portretten van de Sovjetelite weet Malaparte de tijdgeest goed te vangen. De paranoïde sfeer van de ophanden zijnde zuiveringen is tastbaar. Het vijfjarenplan is net van start gegaan en overal waar de overambitieuze plannen van Stalin op de realiteit stuiten, moeten ‘verraders’ en ‘saboteurs’ boeten. Malaparte profiteert hierbij van zijn kennis achteraf. Na het nieuws van de arrestatie van Kamenev laat hij de ik-persoon zeggen: ‘Al deze heren en dames zullen in de gevangenis belanden.’ Hoewel lichtelijk overdreven, scheelt het niet veel. Van de oude garde bolsjewieken die in 1917 plaatshadden in het Centraal Comité kwam de helft om tijdens Stalins Grote Terreur.
Het bal in het Kremlin is een genadeloos portret van een kortstondig bestaande elite, dansend op de rand van de afgrond. Ondanks hun vermoedelijk fictionele karakter zullen Malaparte’s ontmoetingen en anekdotes, met soms ijzingwekkende afloop, de lezer bijblijven. Voeg daarbij zijn stilistische scherpte en de bravoure waarmee de romanpersonage Malaparte zich door Moskou begeeft en we kunnen niets anders dan dankbaar zijn dat dit onafgemaakte boek in een Nederlandse vertaling het licht heeft gezien.
Door Koen Smilde
Koen Smilde (
1985) studeerde geschiedenis in Rotterdam, Wenen en Amsterdam. Momenteel legt hij de laatste hand aan zijn researchmasterscriptie. Zijn interesse gaat onder meer uit naar de twee totalitaire ideologieën van de twintigste eeuw en de omgang met hun erfenis
