Van de talloze oorlogen en conflicten uit onze onstuimige geschiedenis spreken de kruistochten misschien wel het meest tot onze collectieve verbeelding. Onze obsessie met deze reeks middeleeuwse oorlogen komt niet alleen terug in de bewondering van centrale figuren als Richard Leeuwenhart, Saladin of de Orde van de Tempeliers, of in de romantisering van het conflict in film en literatuur, maar vooral ook in ons aanhoudende gebruikt van het woord ‘kruistocht’ als een gepassioneerde strijd tegen het vaak ongedefinieerde ‘Kwaad’. De term ‘kruistocht’ werd door de kruisvaarders, of crucesignati, zelf overigens nooit gebruikt: Paus Urbanus II noemde het een ‘pelgrimsoorlog’.
Denk aan de ‘kruistocht tegen het terrorisme’ van George W. Bush, vlak na de aanslagen op 11 september. Op de neonazi website The Daily Stormer pronken afbeeldingen van kruisridders en tempeliers met de woorden ‘Deus Vult’, een populaire strijdkreet tijdens de kruistochten. En de terroristen van IS zien elke aanslag op Europese of Amerikaanse doelwitten als een aanval op de ‘coalitie van kruisvaarders’. De kruistochten zijn als onderwerp niet slechts van belang voor historici, het is hartstikke actueel. ‘Waarom een boek over de kruistochten?’, werd Dan Jones, de auteur, gevraagd. ‘Waarom nu? “Omdat de kruistochten er nu toe doen. Het is live.”
Diversiteit aan stemmen
Dan Jones, die eerder bestsellers schreef over Britse geschiedenis en Tempeliers en meerdere tv-programma’s presenteerde, koos voor een nieuwe invalshoek voor Crusaders. An Epic History of the Wars for the Holy Land. Hij legt de nadruk op de tweede ‘r’ in ‘crusaders’. Het boek is geen droog verslag van de kruistochten waarin vanuit vogelvluchtperspectief exclusief gekeken wordt naar de velen koningen, pausen, prinsen en legeraanvoerders die deze tijd rijk was. Door gebruik te maken van zoveel mogelijk ooggetuigenverslagen en primaire bronnen – zoals de Gesta Francorum, de Alexiad en de kronieken van Raymond van Aguilers – verteld Crusaders het verhaal van de kruisvaarders zelf. De ‘gewone’ mannen en vrouwen die normaal niet in de geschiedenisboeken langskomen. Jones zoomt in op een aantal karakters, zoals Margaret of Beverley, die zich onbedoeld midden in de gevechten van de Derde Kruistocht bevond, en gebruikt hen om een ‘slice of crusading history’ te vertellen. Deze benadering werkt. De Zweedse historicus Dick Harrison probeerde dit ook met zijn boek over de rommelige en verwoestende Dertigjarige Oorlog, maar waar bij Harrison de ooggetuigenverslagen het ‘ritme’ uit de tekst halen, heeft Jones een vloeiende manier gevonden om de primaire bronnen te verwerken in het overkoepelde narratief.
Geen binaire strijd
Jones weet zo een scala aan stemmen en perspectieven te verwerken in het boek. De kruistochten zijn immers niet alleen het verhaal van Europese ‘Latijnse’ christenen die streden voor Jeruzalem, maar ook van Byzantijnse en Syrische christenen, Arabieren, Turken, Koerden, Soennieten, Sjiieten en Joden in Constantinopel, Alexandrië, Antiochië, Tripoli, Edessa, Sicilië, Cyprus en nog een hoop meer steden en gebieden. Ook werd de strijd niet simpelweg gestreden tussen christenen aan de ene kant en moslims aan de andere. Moslims werkten soms samen met christenen tegen gedeelde vijanden en wie kan de beruchte Vierde Kruistocht vergeten toen de Latijnse christenen de Byzantijnse hoofdstad Constantinopel – de grootste christelijke stad van die tijd – plunderden en haar (christelijke) inwoners zonder aanziens des persoons afslachtten?
Breed perspectief
Jones benut ook veel ruimte in zijn boek voor die vele andere kruistochten, die minder in ons collectieve verbeelding voorkomen. De Reconquista in Spanje werd volgens dezelfde regels en motivaties gevochten als de strijd in Jeruzalem, net als de kruistochten tegen ‘heidenen’ in de Baltische regio, tegen de Katharen in Frankrijk of tegen opstandige boeren in de Duitse stad Stedingen. Stuk voor stuk werden deze oorlogen gevoerd op het gezag van de paus. Alleen door de kruistochten op deze manier in perspectief te plaatsen kan je ze begrijpen.
Het boek is erg toegankelijk en leest makkelijk, met hier en daar een vleugje humor (zo opent Jones het eerste hoofdstuk met de graaf van Sicilië die een harde scheet laat). Het boek telt bijna 500 bladzijden, maar je leest er zo doorheen. Voor wie wilt leren hoe de kruistochten in elkaar zaten, hoeveel er eigenlijk waren en hoe je ze uit elkaar kan halen, kan ik Crusaders ten zeerste aanbevelen.
Door Kaj Brens.
Steun Jonge Historici, bestel dit boek via Athenaeum Boekhandel
Lees hier meer over ons affiliate partnerprogramma
Dan Jones, Crusaders. An Epic History of the Wars for the Holy Lands.
Uitgeverij Head Of Zeus, 2019. 512 pagina’s.
ISBN: 9781781858899
€15,99
Kaj Brens studeerde Geschiedenis en Religiewetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Hij schrijft opiniërende artikelen voor meerdere websites en soms ook in de landelijke pers.
