Recensie: Dan Jones en Marina Amaral – De tijd in kleur

De tijd in kleur. Beelden uit de wereldgeschiedenis 1850-1960.
Uitgeverij Omniboek, oktober 2018.
ISBN 9789401914352
€35,00


 

Tweehonderd foto’s die een belangrijk moment in de wereldgeschiedenis representeren, ingekleurd en voorzien van een historisch kader en context: met hun boek De tijd in kleur. Beelden uit de wereldgeschiedenis 1850-1960 presenteren publiekshistoricus Dan Jones en kunstenares Marina Amaral een uniek project.

Waarheidsgetrouw

Amaral kleurde eerder voor het project Faces of Auschwitz foto’s in van gevangenen in Auschwitz en zocht samen met anderen hun levensverhaal uit om hen te kunnen blijven herinneren. Voor De tijd in kleur overlegde ze voor elke foto met (kunst)historici en andere deskundigen en kleurde de afbeelding dan zo waarheidsgetrouw mogelijk in. Zij laat hiermee zien dat foto’s in kleur veel kunnen toevoegen aan het begrip voor- en inleving bij historische beelden. Soms zijn ze zelfs haast te heftig, zoals één van gesneuvelden op het slagveld van Gettysburg. Standaardbeelden worden ineens mensen van vlees en bloed, die blij, bang en levendig geweest zijn, net als wij. Dat komt natuurlijk ook door het contrast met een tijdperk dat we alleen maar in zwart-wit kenden.

Het inkleuren van zwart-witfoto’s levert ook kritiek op. Want hoe dicht blijven de auteurs bij de authenticiteit van het bronmateriaal? Jones en Amaral zijn, gelukkig, heel duidelijk over hun eigen selectie- en maakproces. Amarals inkleuring komt namelijk, ondanks uren uitzoekwerk, uiteindelijk soms ook neer op artistieke en historische interpretatie. Dat is een uitnodiging om te reflecteren op de foto als historische bron, en, breder nog, het historische beroep in het algemeen. Allereerst, net zoals de historicus schriftelijke bronnen interpreteert, zijn Amarals kleursuggesties interpretaties van historische bronnen. Daarnaast geven foto’s niet direct de realiteit weer, maar zijn veelal geënsceneerd. Het is dan ook niet de dagelijkse realiteit die we zien, maar de interpretatie van de fotograaf hiervan. Zeker bij koloniale foto’s zijn de machtsverhoudingen van een westerse fotograaf daarbij relevant.

Dit verschilt echter niet zoveel van een geschreven historische bron, waarin we ook door de ogen van de auteur naar het verleden kijken. Tot slot kun je stellen dat de foto door inkleuring een fundamentele wijziging ondergaat. Het is te vergelijken met het vertalen van een tekst. De tekst wordt toegankelijker, maar raakt daarmee ook een deel van zijn eigenheid kwijt. Daarom is het belangrijk de foto’s te zien in de context en doel van dit boek, waarin ze gebruikt worden om een geschiedenis over te brengen. Het begrip van de kijker geeft dan in zekere zin de doorslag tegenover het belang van de bron als op zichzelf staand werk. Dit blijft een ingewikkelde discussie bij het gebruik van bronmateriaal in publieke historische werken, en één waar het boek uitgebreider op in had kunnen gaan.

Een bredere definitie van de wereld

Jones en Amaral willen meer doen dan het verleden dichterbij brengen. Het Engelse origineel van het boek heet The Colour of Time. A New History of the World, en het boek is dan ook een chronologisch overzichtswerk van 1850 tot en met 1960, met aan het begin van elk hoofdstuk een essay over de periode en een tijdlijn. In de Nederlandse versie zijn daarbij door de uitgever Nederlandse en Vlaamse gebeurtenissen toegevoegd. De belofte een nieuwe wereldgeschiedenis te schrijven, is echter wel heel ambitieus, al is het maar omdat het pas begint toen de eerste foto’s werden gemaakt.

De uitgebreide beschrijvingen bij de foto’s plaatsen de foto’s niet alleen in hun context, maar vormen tegelijkertijd een doorlopend verhaal. Waar andere fotoboeken vaak foto’s presenteren met een kort bijschrift, jaartal en fotograaf, heeft dit boek een eigen narratief. De unieke en prachtig ingekleurde afbeeldingen en citaten maken het verhaal haast tastbaar.

Zo is het toch een vernieuwend project. Sterk en lovenswaardig aan het boek is dat er veel aandacht is voor niet-elitaire, niet-westerse en niet door mannen gedomineerde foto’s en verhalen. Het komt dus meer in de buurt van een daadwerkelijke wereldgeschiedenis, in plaats van één westers of elitair narratief. Natuurlijk komen Bismarck en Churchill voorbij, maar ook de laatste koningin van Hawaii, de Bokseropstand en Chinese spoorwegbouwers in Amerika passeren de revue. Het gaat daarmee verder dan de standaardbeelden die we kennen van de laatste twee eeuwen.

Cree Man, Maple Creek, Saskatchewan, Canada , 1903. Bron: British Library, inkleuring door Marina Amaral

Compromis

Het verschil tussen de Nederlandse en Engelstalige titel symboliseert ook een valkuil van het boek: zijn de foto’s bij de wereldgeschiedenis de belangrijkste meerwaarde van het boek of het nieuwe historische verhaal an sich? Het boek lijkt niet altijd zeker te zijn van hoe centraal de foto’s zouden moeten staan. Het eindresultaat lijkt daarom soms een compromis. De foto’s zijn nu illustraties bij de tekst, terwijl ze toch leidend moeten zijn geweest bij het samenstellen van dat narratief.

Het gebrek aan een kort bijschrift bij de foto met de fotograaf en jaartal, is daarnaast een gemis. Het zou voor de lezer prettig zijn in één oogopslag te kunnen zien waar je naar kijkt. Dit is echter niet alleen een zwakte, want het verleidt de lezer wel door te lezen, waar het vaak in de uitgebreide, begeleidende tekst alsnog wordt toegelicht.

De tijd in kleur is een goede poging tot verbreding van het standaardverhaal van de moderne wereld. De ingekleurde foto’s zijn een nieuwe manier om het verleden dichtbij te brengen en houden de aandacht vast. Alles bij elkaar is het een verfrissend verhaal en een nieuwe, completere, blik op de wereldgeschiedenis. Mét waanzinnige foto’s.

Nieuwsgierig geworden naar ingekleurde foto’s? Bekijk dan dit filmpje!

Door Bente de Leede.

Bente de Leede werkt als promovenda aan de Universiteit Leiden. Zij is gespecialiseerd in koloniale geschiedenis en doet onderzoek naar bekering van de lokale bevolking tot de Nederlandse Protestantse Kerk in de VOC-periode op Sri Lanka. Tijdens haar studie in Leiden deed Bente onderzoek naar Nederlandse koloniale mentaliteit en ideologie onder invloed van verlichting en vooruitgangsidealen in de vroege negentiende eeuw en liep zij stage bij het KITLV-onderzoek naar de dekolonisatie van Indonesië. Naast schrijven over geschiedenis maakt Bente graag muziek. Je kunt Bente volgen op twitter via @visitbente.

Berichten gemaakt 1231

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven