De zestiende-eeuwse Protestantse historicus John Foxe is bij het grote publiek waarschijnlijk niet bekend. Tot voor kort kende ik hem zelf ook niet. Maar zijn nalatenschap is zo’n integraal onderdeel van onze cultuur dat we het niet eens ter discussie stellen. Foxe was namelijk de eerste die het millennium tussen de klassieke periode en de reformatie een naam gaf: de middeleeuwen. De periode in de Europese geschiedenis die gekenmerkt werd door koningen en kastelen, horigen en leenheren, ridders en kruistochten. En natuurlijk het bekende drieslagstelsel van Karel de Grote.
Er gebeurde echter een hoop meer in deze roerige periode. Er waren verstrekkende innovaties in kunst en cultuur, architectuur, technologie, handel, politiek, oorlogvoering en religie, waarvan de effecten tot de dag van vandaag doorwerken. Dit is het onderwerp van Dan Jones’ nieuwe boek, Powers and Thrones. A New History of the Middle Ages. Jones is een productieve schrijver en publiekshistoricus, met tot op heden negen andere boeken op zijn naam. Als mediëvist specialiseerde hij zich in politieke geschiedenis, met name van Engeland, en dat is dan ook waar de meeste van zijn boeken over gaan: over de Magna Carta, het Huis Plantagenet, de Tudor-dynastie en de Boerenopstand van 1381. De omvang van Powers and Thrones is echter veel breder, zowel in tijd als in oppervlakte.
Niet eurocentrisch
Het boek begint en eindigt met de val van Rome. De eerste in het jaar 410 door de Visigotische koning Alarik, de tweede in 1527 door de opstandige troepen van keizer Karel V. Daartussen speelt het veelzijdige verhaal van de grofweg duizend jaar aan middeleeuwse geschiedenis zich af. Het boek is verdeeld in vier delen en bespreekt in zestien hoofdstukken en meer dan zeshonderd pagina’s volkeren zo divers als de Byzantijnen, Arabieren, Goten, Turken, Hunnen, Mongolen en Franken. Het is dan ook geen Eurocentrisch verhaal. Jones laat zien dat een periode van extreme droogte op de steppe van Centraal-Azië even ingrijpend was voor de loop van de geschiedenis als de bekering van Constantijn of de uitvinding van de boekdrukkunst. Aan de hand van nieuwe wetenschappelijke inzichten blijkt namelijk dat er in de late vierde eeuw een ‘megadroogte’ heerste in Centraal- en Oost-Azië. De Hunnen trokken daarom westwaarts en verdrongen zo Oost-Europese nomadenstammen als de Alanen, Bourgondiërs, Vandalen en de Sueben, die op hun plaats weer westwaarts trokken richting het Romeinse Rijk, welke uiteindelijk zou vallen onder de druk van de massamigratie.
Vijf ‘moderne’ thema’s
Klimaatverandering en massamigratie zijn slechts twee thema’s die de middeleeuwen linken aan de wereld van de eenentwintigste eeuw. Jones beschrijft de geschiedenis als een dialoog tussen het heden en verleden en bespreekt drie andere thema’s uit de middeleeuwse geschiedenis die moderne lezers bekend zullen voorkomen: technologische ontwikkelingen, globale netwerken en natuurlijk pandemieën. ‘I am interested in mapping great forces beyond human control’, schrijft Jones in de inleiding, ‘Climate change, mass migration, pandemic disease, technological change and global networks: these sound like very modern, or even post-modern concerns. But they shaped the medieval world too.’ Zo zijn de historische gebeurtenissen uit de middeleeuwen een verre spiegel naar die uit onze eigen tijd.
Jones schrijft verhalend – zo wijdt hij meer dan twee pagina’s aan de inhoud van de Hoxne Hoard – en gebruikt een uiteenlopende verzameling van personages om de middeleeuwen tot leven te brengen. Denk aan legendarische ridders als El-Cid en William Marshall; scholastici als Thomas van Aquino en Petrus Abelardus; Renaissance-genieën als Francensco Petrarca en Leonardo da Vinci; en ontdekkingsreizigers als Christoffel Columbus en Vasco da Gama.
Tot slot lees je ook over de dramatische dertiende eeuw vol met calamiteiten als hongersnoden, plagen en opstanden; de commerciële revolutie in de late middeleeuwen die de basis legde voor de moderne kapitalistische economie; en de opkomst en ondergang van het kloosterleven in de hoge middeleeuwen.
Vermakelijk en informatief
Powers and Thrones is gericht aan een breed publiek, geen academisch werk, en is daarom toegankelijk geschreven. Een doorgewinterde historicus zal niet zo veel aan dit boek hebben, maar elke geschiedenisstudent of geïnteresseerde lezer zal dit overzichtswerk, vol met historische anekdotes, weten te waarderen. Het is dan ook even vermakelijk als informatief.
‘All I can say is that my aim with all my books is to entertain as well as inform. If this one does a little of both, I shall consider it a blessing.’
Door Kaj Brens.
Steun Jonge Historici, bestel dit boek via Athenaeum Boekhandel
Lees hier meer over ons affiliate partnerprogramma
Dan Jones, Powers and Thrones. A New History of the Middle Ages
Penguin Putnam Inc, 2021. 656 pagina’s.
ISBN: 9781984880871
€ 38,09
Kaj Brens studeerde Geschiedenis en Religiewetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Hij schrijft opiniërende artikelen voor meerdere websites en soms ook in de landelijke pers.
