De Gouden Koets

Recensie | De Gouden Koets – Amsterdam Museum

Het was een heel spektakel, toen de ruim 2800 kilo wegende Gouden Koets op 10 juni in het midden van de nacht de binnenplaats van het Amsterdam Museum in werd getakeld. Hier is hij tot eind februari 2022 te zien, omgeven door een cultuurhistorische tentoonstelling die als doel heeft om de uiteenlopende betekenissen en symboliek van de koets te illustreren. De conservatoren hebben zich echter voorgenomen om niet alleen informatie te verstrekken, maar zich ook op te stellen als gespreksleider. Door de tentoonstelling in te zetten als een soort moderator, hopen ze het debat rondom de Gouden Koets in goede banen te leiden en tot een verzoenende conclusie te brengen.  

Veel vragen, minder antwoorden

In de eerste vijf zalen komen bezoekers in aanraking met verschillende historische thema’s die samenhangen met de geschiedenis van de Gouden Koets. Onder andere de politieke versnippering aan het einde van de negentiende eeuw, het kolonialisme en het ontwerp en bouwproces van de koets krijgen aandacht. Tenslotte wordt er ook ingegaan op het gebruik van de koets en de reacties die hij de afgelopen decennia heeft opgeroepen. Tegelijkertijd worden de bezoekers geconfronteerd met verschillende inhoudelijke vragen en praktische dilemma’s die de conservatoren opwerpen. Een tactiek die goed aansluit bij het vooropgestelde doel van de tentoonstelling, aangezien de bezoekers door over de antwoorden na te denken hun eigen standpunt ten opzichte van de koets kunnen vormen.

In combinatie met wat er op de tentoonstelling te horen en te zien is, zetten sommige van deze vragen inderdaad aan tot reflectie: is de Gouden Koets erfgoed of propaganda? Gedateerd of tijdloos, mooi of kitsch? Een groot deel van de gestelde vragen blijft echter onbeantwoord, aangezien het in veel gevallen gaat om vraagstukken waarop de bezoeker het antwoord waarschijnlijk ook niet weet. Aan de ene kant willen de conservatoren uiteenzetten wat er op de koets te zien is en inzicht bieden in de ambacht van makers en restauratoren. Maar aan de andere kant willen zij ook ruimte bieden aan de pijn die wordt gevoeld bij het veelbesproken paneel Hulde der Koloniën. Hoe kunnen die twee kanten evenredig aan bod komen?

Meerstemmigheid

Het is op zich niet erg dat de antwoorden op dergelijke vraagstukken grotendeels in de lucht blijven hangen. Dit laat vooral zien hoe complex de discussies zijn die rondom de Gouden Koets gevoerd worden. Dat de conservatoren worstelen met deze vraagstukken heeft echter wel tot gevolg dat een meerzijdig perspectief binnen de tentoonstelling enigszins ontbreekt. Hoewel zij uit willen gaan van meerstemmigheid door aandacht te besteden aan zowel kritische tijdgenoten als enthousiaste toeschouwers, komen de bezwaren over het algemeen sterker naar voren dan de ovaties. De hoeveelheid Oranjeparafernalia, variërend van zakdoeken en koektrommels tot bordjes en sigarendozen, is overweldigend. Juichende menigten trekken aan het oog voorbij via foto’s, projecties en ander beeldmateriaal. Maar toch is het beeld dat van de Oranjes en hun achterban wordt geschetst niet altijd even positief.

Zo wordt er in de eerste zaal – waar het socialistische protest t.o.v. kerk, kapitaal, kazerne, kroeg en bovenal koning sterk aanwezig is – onder andere ingegaan op de Amsterdamse volksbuurten waar het idee ontstond om geld in te zamelen voor een geschenk aan de kroonprinses: de Gouden Koets. Een van de grootste voorstanders van dat plan – een invloedrijke kroegbaas uit de Jordaan, genaamd Leendert Mens – wordt in eerste instantie voorgesteld als een goede kennis en trouwe aanhanger van koning Willem III. Even later vergelijkt zijn achterkleindochter hem echter met de hoofdrolspeler uit Peaky Blinders: een man met maffiose trekjes. Bovendien is ervoor gekozen om een schilderij van de negentiende-eeuwse kunstenaar Jacobus van Looy tentoon te stellen. Op zijn schilderij zijn Oranjeaanhangers afgebeeld met wellustig glimmende ogen, monden ‘opengeschreeuwd tot donkere gaten’, plakkende haren en ‘vuile zweetstralen’. Voor Oranjefans is het wellicht niet het meest wenselijke beeld om zichzelf in weerspiegeld te zien.

In de tweede ruimte, waar de koets in een koloniaal perspectief wordt geplaatst, komen ook vooral critici aan het woord. Zij maken onder andere duidelijk dat de Oranjes aandelen en belangen hadden in de koloniën, en dus flink aan die gebieden hebben verdiend. In de volgende zaal zijn het bovendien enkel kunstenaars van Surinaamse en Indonesische afkomst die hun zeer interessante, maar desondanks puur kritische blik op de symboliek van de Gouden Koets werpen. De conservatoren kiezen ervoor om ook de laatste zaal te eindigen met protest, vanuit onder andere Provo en de Black Lives Matter beweging. En zo sluit het historische deel van de tentoonstelling af met een brief van activist Jeffry Pondaag, waarin hij schrijft dat er één perspectief is en geen meerstemmigheid: ‘Nederland is FOUT. PUNT er is geen KOMMA.’

Verzoening bereikt?

Het is pas in zaal zes dat de ambitie om verschillende visies tot hun recht te laten komen wordt waargemaakt. Bezoekers kunnen hier hun eigen mening ten opzichte van de koets achterlaten, maar ook de uiteenlopende opinies van landgenoten terugluisteren. De tentoonstelling slaagt erin de verschillende verhalen die de geschiedenis van de Gouden Koets kent uit te lichten door zich niet enkel op het koloniale aspect te richten. De conservatoren lijken te beseffen dat hét verhaal van de Gouden Koets niet bestaat, en dat naarmate de tijd verstrijkt er steeds meer pagina’s met nieuwe beelden en reflecties aan de geschiedenis van het rijtuig zullen worden toegevoegd.

Toch wegen de zwarte bladzijden uiteindelijk zwaarder dan de witte, en zijn het vooral de voorstanders die over de gehele tentoonstelling gemotiveerd worden om zich richting de critici te bewegen. Dat is jammer, omdat de samenstellers zich hadden voorgenomen om door middel van de tentoonstelling onderling begrip en verbinding te creëren tussen deze twee groepen: zij die de koets zien als een symbool voor nationale viering en trots en zij die de koets beschouwen als een teken van onderdrukking.

De tentoonstelling laat echter in de ontvangsthal al zien dat dat onbegonnen werk is. De conservatoren geven hier ter introductie aan dat de koets al kritiek opriep voordat de bouw überhaupt was begonnen. Reeds in 1898 werd geschreven dat objecten zoals de koets ‘die 100 en meer jaren geleden in het kader der toenmaligen gedachten pasten, in onze tijd niet meer thuis behooren’. Eind negentiende eeuw werd er van de koets verwacht dat deze het Nederlandse volk zou verenigen, maar de tentoonstelling laat zien dat het rijtuig eigenlijk nooit voor verbinding onder het Nederlandse volk heeft gezorgd. Dat doet hij nu nog steeds niet, en het is daarom ten zeerste de vraag of dit ooit zal gebeuren. De tentoonstelling mag dan wel zijn volgestopt met Oranjeliefde in de vorm van allerlei verzamelingsobjecten, prachtige jurken en statieportretten, uiteindelijk is het vooral de republikein die zijn hart kan ophalen.

Door Charlotte van Bergen


De tentoonstelling De Gouden Koets is nog tot en met 27 februari 2022 te zien in het Amsterdam Museum (of online via goudenkoets.nl).


Charlotte van Bergen (1994) heeft geschiedenis gestudeerd aan de Radboud Universiteit en een opleiding jeugdliteratuur gevolgd aan de Universiteit van Tilburg. Binnen deze studies heeft zij zich gespecialiseerd in gendergeschiedenis, familie- en pedagogische geschiedenis en bovenal onderzoek gedaan naar oude kinderboeken en hun functie als cultuurhistorisch bronmateriaal. Ze heeft haar afstudeerscripties geschreven over de invloed van de tweede feministische golf op genderstereotypering in kinderboeken, en de rol en representatie van vaders in kinderboeken van 1950 tot nu. Ze werkt als beleidsmedewerker bij NWO, speelt graag ietwat gewelddadige videogames (shout-out naar alle andere trouwe Witcher III fans), en zou in de toekomst graag dieper op de geschiedenis van het Nederlands vaderschap in willen gaan.

Berichten gemaakt 1231

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven