Recensie: Ivo van de Wijdeven – De rafelranden van Europa

“In 2014 begon de troonrede voor het eerst sinds jaren met een beschouwing over het buitenland. De koning stelde dat geopolitieke ontwikkelingen direct hun weerslag hebben op de Nederlandse samenleving. Na lange afwezigheid stond geopolitiek weer volop in de aandacht.[…] Met MH17 werd Nederland plotseling het conflict in Oekraïne ingetrokken” (p. 25). Het conflict in Oekraïne en de verhouding met Rusland, de verhouding met Turkije, de aanslagen in Parijs en Brussel, de vluchtelingenstroom richting Europa… Het zijn hedendaagse problemen zou je zeggen en toch komen ze in het geschiedenisboek De rafelranden van Europa van Ivo van de Wijdeven aan de orde. Hij probeert, zoals hij zelf zegt, “de historische context van de nieuwsfeiten van vandaag” te bieden. En dat is hem in dit boek uitzonderlijk goed gelukt.

Inhoud van het boek
Van de Wijdeven is politiek analist bij het Ministerie van Algemene Zaken en historicus. Het eerste verklaart de breedte van dit boek: over alle huidige (grens)problematieken weet hij een interessant verhaal te vertellen. Het laatste verklaart de diepte, want behalve een groot aantal onderwerpen, behandelt Van de Wijdeven ook een zeer lange periode die start met de eerste geschreven bronnen. De buitengrenzen van Europa worden in drie hoofdstukken behandeld met Rusland, het Ottomaanse Rijk en Afrika als titels. Daarna volgt een vierde hoofdstuk getiteld Europa, waarbij aandacht wordt geschonken aan de interne grenzen en het pad dat heeft geleid naar de huidige Europese Unie.

Het eerste hoofdstuk over Rusland start met de strijd tussen nomadische steppevolkeren en de eerste landbouwers. Steeds komen de (voorlopers van de) Russen tegenover vijandige buren te staan: de nomadische stammen, het Mongoolse Rijk, Het Pools-Litouws Gemenebest, de Krim-Tataren en ga zo maar door. Van de Wijdeven ziet in deze geschiedenis de verklaring voor de agressieve houding van Rusland, het land dat de aanval als de beste verdediging is gaan zien. Heel sterk is de plaatsing van Poetin in een langere ontwikkeling, steunend op dezelfde pijlers van macht als de 19e eeuwse tsaren en later de communistische dictators. Zo biedt elk hoofdstuk inzicht in de belangrijkste historische ontwikkelingen per gebied. Het hoofdstuk ‘Het Ottomaanse Rijk’ behandelt behalve dat rijk ook de etnische conflicten op de Balkan, de spanningen tussen verschillende landen en religies in het Midden-Oosten en natuurlijk de opkomst van IS. In ‘Afrika’ gaat Van de Wijdeven in op de oude Afrikaanse handelsrijken, de kolonisatie en dekolonisatie, de opkomst van de Afrikaanse Unie en de huidige samenwerking van het Westen met Afrikaanse landen.

Oude informatie, nieuwe insteek
In het voorwoord stelt Van de Wijdeven zelf dat zijn boek weinig nieuws vertelt en dat de vernieuwing alleen in de opzet zit. Hoewel dit waar is, voegt die opzet mijns inziens wel degelijk iets toe op geschiedkundig gebied. Door de vier hoofdstukken, die op verschillende punten overlappen (bijvoorbeeld als het over de Balkan gaat) wordt meer dan ooit duidelijk hoezeer de geschiedenis één geheel van in elkaar hakende verhalen is. Als het gaat om de verschillende bestuursvormen, uitbreidende rijken en samenwerkingsverbanden door de geschiedenis heen blijkt meer dan eens dat dezelfde problemen, drijfveren en doelen steeds terugkomen. Ook de conclusie dat veel van de beschreven conflicten in het heden en recente verleden in essentie door Europa zijn veroorzaakt kon mij niet ontgaan. Het ruwweg tekenen van grenzen door Westerse landen tijdens bijvoorbeeld het Congres van Wenen, in de Sykes-Picotovereenkomst en tijdens de wedloop om Afrika zorgde – en zorgt nog steeds – voor verschrikkelijke etnische, religieuze en culturele conflicten in die gebieden.

Oordeel
Er zijn wat kleine kanttekeningen te plaatsen bij het boek. Zo zijn er af en toe typfouten aan de aandacht ontsnapt en staat er af en toe een zin dubbelop. Dit zijn echter kleine schoonheidsfoutjes die – zeker in een eerste druk – snel vergeven worden. Inmiddels is de derde druk al in de maak en wie weet heeft een volgende redactieronde ook deze kleine onvolmaaktheden eruit gevist. Het boek ziet er verder prachtig uit, met een moderne vormgeving en symbolisch sterke kaft. De kaart van Europa is in aansprekend felle kleuren uitgevoerd en de afbeelding vervaagt aan de grenzen: zo worden de rafelranden waar Van de Wijdeven het over heeft ook visueel gemaakt. Voor in het boek staan kaarten van Europa en haar buren in de periode ca. 1000 n. Chr., 1648, 1815, 1914, 1923, 1945-1989 en 2016. Iedere historicus herkent natuurlijk de grote kantelpunten van de geschiedenis, maar zeker voor de wat minder bekende grensgeschillen zijn de kaarten geen overbodige luxe.

Publiek
Altijd blijft Van de Wijdeven op zoek naar verklaringen en legt hij voor de lezer de belangrijkste verbanden bloot. Het is een beetje alsof je bij een (goede) geschiedenisdocent in de klas zit en dit maakt het boek ook voor de leek toegankelijk. Toch biedt het ook zeker genoeg diepgang voor de wat meer geïnformeerde lezer. Van de Wijdevens inzichten en conclusies zijn vaak prachtig, zoals bijvoorbeeld geldt voor de slotalinea in het hoofdstuk over Rusland:

“In hun drang om de Russische invloedssfeer te vergroten, leken de Russische machthebbers vaak de sociaaleconomische situatie in eigen land te vergeten. […] De Rozenrevolutie in Georgië en de Oranjerevolutie in Oekraïne vormen in dat licht voor Poetin afschrikwekkende voorbeelden. Zijn grootste angst wordt niet gevormd door invasies van buitenaf, maar door opstanden van binnenuit. Door in te spelen op de Russische trots en juist de nadruk te leggen op de dreiging vanuit het Westen, probeert Poetin zijn eigen onzekerheid te verbloemen” (p.96-97).

Tot slot
Misschien zullen er lezers zijn die het vierde hoofdstuk minder goed achtten en die de schrijver wat al te pro-Europese Unie vinden. Naar mijn idee is hij er echter meesterlijk in geslaagd om te tonen hoe een overkoepelende Europese samenwerking gedurende de geschiedenis tegelijkertijd onvermijdelijk en onwaarschijnlijk bleef lijken. Vanaf het ontstaan van soevereine staten is het machtsevenwicht in Europa van het grootste belang geweest: de Vrede van Westfalen in 1648 zorgde voor een nieuwe manier van werken, gebaseerd op diplomatie en multilaterale afspraken. Via vredesverdragen, het congresstelsel, het sluiten van de grenzen vóór de Eerste Wereldoorlog en het openen van de grenzen na het Verdrag van Schengen wordt je als lezer richting het nu gevoerd. Kortom, een boek waarin zowel de geschiedenis als de actualiteit aan bod komt en waar je als lezer een stuk wijzer van wordt.

Ivo van de Wijdeven, De rafelranden van Europa (Houten: Unieboek/Het Spectrum, 2016), 304 blz., ISBN 9789000347421, €22,50.

 

Door Godelieve Boselie

IMG_0378Godelieve Boselie rondde twee masters af aan de Radboud Universiteit: in 2014 de Master Present(ed) History en in 2015 de Educatieve Master Geschiedenis en Staatsinrichting. Ze werkt momenteel als historisch consulente voor het Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap.

Berichten gemaakt 1256

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven