Frank Krake, De laatste getuige. De man die drie concentratiekampen en een grote scheepsramp overleefde.
Uitgeverij Achtbaan, 2018
ISBN:9789082476415
€ 21,50
Na een lezing over zijn boek Menthol in 2017 raakte auteur Frank Krake in gesprek met de aanwezige Wim Aloserij. Er bloeide een vriendschap tussen de twee mannen op, en met de hulp van Krake, besloot Wim het verhaal te vertellen dat hij 72 jaar lang voor zich had gehouden: hoe hij opgroeide in het arme Kattenburg en drie concentratiekampen, Kamp Amersfoort, Kamp Husum-Schwesing en Kamp Neuengamme, wist te overleven.
Kattenburg als leerschool
Het feit dat Wim overleefde heeft waarschijnlijk te maken met zijn opvoeding in de arme Amsterdamse arbeiderswijk Kattenburg. Al in zijn eerste levensjaren is Wim Aloserij bezig met overleven. Door zijn gewelddadige vader, die het geld voor de huur en boodschappen regelmatig wegdrinkt in de kroeg, ontwikkelt Wim een uniek talent om onzichtbaar te zijn. In momenten van uiterste nood zijn de Kattenburgers er bovendien voor elkaar. Bij het uitbreken van de oorlog lukt het Wim dan ook om lang uit handen te blijven van de nazi’s. Totdat hij in 1943 op een onderduikadres gepakt wordt door de Landwacht… Wat volgt is een lijdensweg langs de drie concentratiekampen. Kannibalisme, gevangenen die zich tegoed doen aan het braaksel van zieke medegevangenen en door de stapelbedden druipende uitwerpselen zijn weinig smakelijk, maar nodig om de ellendige realiteit in de kampen tot de lezer te laten doordringen.
Martelen en vermoorden, omdat het kan?
Ondanks de Amsterdamse nuchterheid van Wim, kun je niet anders dan gruwelen van de beschrijvingen van het sadistische optreden van de SS’ers en kampbewakers. Wim’s ervaringen doen vermoeden dat de mens niet inherent goed of kwaad is, maar dat de omgeving een enorme invloed heeft op onze neiging tot geweld. Zijn verhaal nodigt vooral ook uit na te denken over het fenomeen geweld, met name door de staat geautoriseerd geweld. Wim was geen Jood, homo of zigeuner. Maar de manier waarop zijn bewakers er alles aan deden om zijn weg naar een schijnbaar onvermijdelijke dood zo langzaam, uitputtend en pijnlijk mogelijk te maken, geeft ons de indruk dat wel of geen Jood zijn helemaal niet uitmaakte. Louter het feit dat straffeloos martelen kon, rechtvaardigde de actie.
Het verweer: Wim Aloserij
Wim Aloserij staat in schril contrast met de wraakzucht, haat en gewaande onaantastbaarheid van zijn belagers. Wim weet dat het elk moment afgelopen kan zijn. Toch laat hij zien dat tegenover de blinde haat en agressie van het collectief, de mens als individu ook een overlever is: dat deze de grootste ontberingen kan doorstaan en in staat is tot vergiffenis. De mentale weerbaarheid waarmee Wim de laatste en zwaarste maanden van zijn gevangenschap trotseert, en de vergevingsgezindheid die hij na de oorlog toont, is hier het ijzersterke bewijs van.
Een engeltje op je schouder in de hel
Van de 6000 Nederlands die in Neuengamme terechtkwamen, overleefden slechts 600 het kamp. Van de 7000 gevangenen die de nazi’s in de laatste weken van de oorlog op het schip Cap Arcona inscheepten om hun misdadige sporen uit te wissen, overleefden maar 300 het Engelse bombardement op het schip. Bij de overlevenden, van zowel de concentratiekampen als de scheepsramp, zat steeds weer Wim. Je zou denken dat hij een engeltje op zijn schouder had. Maar Krake weet heel goed te vertellen dat het méér was dan dat: een cruciale combinatie van ritselen, onzichtbaar zijn en mentale kracht maakte Wim tot een overlever.
Zoals het was
De Laatste Getuige is meer dan een gruwelijk feitenrelaas over de ellende in de concentratiekampen. In het boek, overigens ondersteund door indrukwekkend historisch beeld- en bewijsmateriaal, biedt Krake ons een uniek inkijkje in de ziel van de getormenteerde mens. Niet door een kunstmatig wetenschappelijk experiment of een complex statistisch onderzoek, zonder pretentie of een onnodig ingewikkeld discours, en zonder de intentie om te analyseren of duiden. Hij doet het simpelweg door het leven van Wim Aloserij te beschrijven zoals het was. Zoals een goed kunstwerk de interpretatie laat aan de aanschouwer, zo laat dit boek het oordeel aan de lezer. Ik hoop dat degene die besluit dit verhaal te verfilmen Wim Aloserij dezelfde eer aandoet.
Wim overleed op 2 mei 2018. Hij kan zijn verhaal zelf niet meer vertellen. Met dit boek heeft Krake zijn stem vereeuwigd – tegelijk met de stemmen van 106.000 andere dwangarbeiders in Neuengamme. Een grotere eer dan zijn levensverhaal te lezen en verder te vertellen, kunnen wij hem niet bewijzen.
Door Khalid Toufik.
Khalid Toufik studeerde Politiek en Maatschappij in Historisch Perspectief aan de Universiteit Utrecht. Tegenwoordig werkt hij voor Talent&Pro als tekstschrijver, redacteur en blogger. In zijn vrije tijd leest hij ook graag boeken en stoot hij met veel plezier tegen een bokszak.
