‘De “koningen van de republiek”, hun opkomst, hun schittering aan de toppen van de macht en, in de eeuwen daarna, hun trage landing op aarde,’ staan centraal in het nieuwe boek van Geert Mak, De levens van Jan Six. In vier eeuwen familiegeschiedenis worden we ondergedompeld in de wondere wereld van de Amsterdamse elitefamilie Six, waar sinds de zeventiende eeuw de oudste zonen Jan heten. De Sixen zijn verzamelaars bij uitstek en hun privécollectie bevat Rembrandts, een Paulus Potter en nog veel meer bijzondere voorwerpen, bijeengebracht in het familiehuis aan de Amstel. Geert Mak heeft zich drie jaar ondergedompeld in dit huis en haar schatten, en op een vroege maandagochtend stond ik zelf op de stoep van Amstel 218. Toen ik er werd rondgeleid, werd duidelijk dat alle voorwerpen in dit huis een verhaal vertellen, maar dat het Maks vertelkunst is die alle verhalen samen wist te brengen in één boek.
Amsterdamse aristocratie
Hoewel in de academische geschiedschrijving microgeschiedenissen in opkomst zijn, is dit al jaren Maks handelsmerk. Ook deze familiegeschiedenis wordt hierdoor gekenmerkt, want het individuele verhaal van elke Jan Six wordt eeuw na eeuw gekoppeld aan de grote gebeurtenissen van zijn tijd. Waar Maks eerdere boeken echter kronieken van arbeiders, de gewone man, waren, richt hij zich nu voor het eerste op de hoogste stand. Hij vraagt zich in dit boek af hoe een proces van aristocratisering ontstaat. Hoe werden de Sixen zo rijk en behielden zij hun positie? Mak zelf verwijst naar de Buddenbrooks van Thomas Mann, maar de opzet van familiegeschiedenis doet ook denken aan het recente De Stamhouder van Alexander Münninghof, waarbij individu en het grotere historische verhaal met elkaar verweven zijn.
Bruggen in de tijd
Geert Mak beschrijft Huizinga’s historische sensatie die de collectie van de familie Six bij hem losmaakte als belangrijkste drijfveer voor dit boek. Hij noemt de voorwerpen ‘bruggen in de tijd en ruimte’. Mak heeft zo’n drie jaar doorgebracht in het huis en kreeg toegang tot alle daar aanwezige familiearchieven. Hij gebruikte voor zijn boek onder andere een vriendenboek van de eerste Jan, dagboeken en brieven van familieleden, rijmpjes, schilderijen en gebruiksvoorwerpen uit de collectie. Zo horen we, in iets meer dan vierhonderd bladzijden, het verhaal van de twaalf Jan Sixen uit hun eigen mond en die van hun tijdgenoten. Tot slot licht Mak zijn keuzes en bronnen toe in een uitgebreid epiloog, gevolgd door een verantwoording per hoofdstuk, literatuurlijst en een stamboom. In zijn persoonlijke schrijfstijl legt hij ook door het boek heen uit hoe zijn verhaal tot stand is gekomen of wanneer er doorslaggevende gegevens ontbreken.
In de gedichten van Vondel, brieven aan Washington en begeleiding van Prins Bernhard zien we familieleden van Jan Six terug. Doordat Mak niet alleen de lijnen van de Jannen Six volgt, maar ook de andere familieleden en hun herinneringen die in het huis liggen, maakt dit het boek des te meer een collectie- en cultuurgeschiedenis. Mak laat zien dat elke Jan onherroepelijk een kind van zijn tijd is, maar ook juist doorleeft volgens de gewoontes en tradities van de familie. Bij alle Sixen blijkt uiteindelijk de liefde voor cultuur en kunst, die heeft geresulteerd in de gigantische collectie. Beginnend in Frankrijk wist de familie Six als lakenhandelaars een groot vermogen op te bouwen in Amsterdam. Naast dit door ondernemerschap opgebouwde vermogen, zorgde vooral het culturele netwerk ervoor dat zij eeuwenlang aan de top van de Amsterdamse gemeenschap stonden. Wie rijk was, bleef rijk, door strategisch trouwen en slim rentenieren. Mak concludeert echter ook dat het leven van de elite er niet altijd makkelijker op was dan dat van de anderen die hij eerder beschreef. Met name de gearrangeerde huwelijken zijn een teken van het ijzeren dwangbuis waarin velen zich bevonden.
De wereld van Jan Six
De levens van Jan Six is een levendig boek, maar dat zit het verhaal ook dwars. Bijna de helft van het boek gaat over de Gouden Eeuw en de eerste Jan, wat het boek uit evenwicht brengt. Juist omdat Mak de verschillende personages zo mooi kan schetsen, leiden de vele details de aandacht af van de Jan Sixen en lijken de verbanden met de familie Six soms vergezocht. De opzet is ook niet altijd helder: de hoofdstukken zijn niet scherp afgebakend en de auteur verwijst voortdurend voor- en achteruit in de tijd. Mak legt in zijn epiloog uit waarom zijn boek niet alleen over de Sixen kon gaan: soms was er simpelweg te weinig informatie en had hij anderen nodig om de wereld van Jan Six in te kleuren. In plaats van de levens van Jan Six, zoals de titel suggereert, gaat de meeste aandacht eigenlijk uit naar de leefwereld van de Jannen, zoals vrienden, de collectie en het tijdsbeeld.
Een inkijkje in de Collectie Six
Geert Mak heeft een uniek verhaal aan elkaar weten te weven met een bijzondere opzet van veertien generaties Jan en één familiehuis. Het is een cultuurgeschiedenis geworden, maar dat doet af en toe wel af aan het verhaal van Jan Six zelf. De collectie Six is al eeuwen toegankelijk voor publiek: Van Gogh tot koningin Wilhelmina, ze zijn er allemaal geweest. Met dit boek gunt Geert Mak ons allemaal een kijkje in deze verzameling en mogen we aansluiten in die rij van beroemdheden.
Geert Mak, De levens van Jan Six. Een familiegeschiedenis (Uitgeverij Atlas Contact, 2016) ISBN 9789045027760, €24,99 (paperback).
Bezoek aan Collectie Six, in het familiehuis aan Amstel 218, is alleen op aanvraag mogelijk. Zie daarvoor www.collectiesix.nl. Door de vele aanvragen naar aanleiding van dit boek is bezoek weer mogelijk vanaf februari 2017.
Door Bente de Leede
Bente de Leede schrijft momenteel haar masterscriptie aan de Universiteit Leiden over de invloed van de Verlichting op het koloniale wereldbeeld. Ze is geïnteresseerd in koloniale historiografie en beleid zowel in theorie als praktijk, waarover ze onderzoek deed op Bali. Recent werkte Bente als onderzoeksstagiaire bij het KITLV project ‘Dutch Military Operations in Indonesia 1945-1950’, eerder liep ze stage bij documentaireserie De IJzeren Eeuw. Lees meer over Bente op www.visitbente.nl.
