Homo homini lupus: de mens is een wolf voor zijn medemens. Dat is waar de titel ‘Wolfstijd’ op doelt en wat volgens auteur Harald Jähner, Duitsland en de Duitsers in het decennium na de Tweede Wereldoorlog typeerde. De periode na de oorlog wordt wel getypeerd als de Stunde null, het grote niets. Jähner zegt over deze periode: ‘Zoveel begin was er nog nooit. Zoveel einde ook niet.’ Het begin van de wederopbouw van het land; het begin van twee nieuwe staten, de Deutsche Demokratische Republik (DDR) en de Bundesrepublik Deutschland (BRD); het begin van economische groei, het Wirtschafstwunder. Maar ook het einde: de verwoesting en ontwrichting van de oorlog die zichtbaar was in de schaarste, lege winkels, voedselbonnen en een welig tierende zwarte markt. Zichtbaar in de miljoenen ontheemden die een weg zochten naar huis, die elders opnieuw een thuis wilden creëren of die om uitlopende redenen verkozen om in de kampen voor displaced persons te blijven wonen. Begin en einde, mannen en vrouwen die na de oorlog naar elkaars terugkeer verlangden, maar eenmaal bij elkaar van de ander vervreemd bleken te zijn.
Beeldvorming
Aan de hand van microgeschiedenissen, treffende anekdotes, aangrijpende foto’s en prachtige formuleringen schetst Jähner de Wolfstijd, de tijd van het begin en het einde. Beeldend beschrijft hij het harde leven na de capitulatie, de honger, de kou, het harde werken en zeker voor vrouwen de dreiging van seksueel geweld door de bezetters. Hij laat zien hoe de bekende foto’s van de Trümmerfrauen, de puinruimende vrouwen, slechts in scene gezette propaganda is. Hij beschrijft hoe racisme bleef voortbestaan en tot uiting kwam in de houding ten opzichte van bijvoorbeeld de Volksduitsers die gedwongen moesten verhuizen en door de bezetters bij andere Duitsers ingekwartierd werden. Hij beschrijft de danswoede en cultuurhonger en het streven naar welvaart. De heropvoedingspolitiek van de Russen en de Amerikanen, hoe de Russen na de capitulatie met de Duitsers feesten en hen beroven, hoe de Amerikanen van hun meerderen geen betrekkingen met de Duitsers mogen aangaan, maar dit vaak toch doen. Hoe zij in het Duitse volk wolven verwachten maar lammeren zien.
Maar ook hoe het Duitse volk zich slachtoffer voelt, zowel in materiële zin, de al eerder genoemde honger en armoede, als in morele zin, gekleineerd door de rest van de wereld. Dit laatste hangt nauw samen met het verlangen om de eigen nabije geschiedenis te vergeten. Al in 1947 werd in het tijdschrift Der Standpunkt de vraag gesteld waarom de Duitsers toch zo ongeliefd waren in de wereld. ‘Is het toeval?’, vroeg de auteur van het artikel zich af. ‘Noodlot? Uit onze aard, geschiedenis en nationale ontwikkeling valt het niet te verklaren.’
Cultuurgeschiedenis
Het zijn juist die microgeschiedenissen, die anekdotes die, beeldend beschreven, de tijdsgeest voor de lezer invoelbaar maken. De tegenstrijdigheid tussen ‘zoveel begin’ en ‘zoveel einde’. Jammer is dat de auteur zich soms lijkt te vergalopperen in de beschrijvingen en dat het niet altijd duidelijk is of iets zijn eigen mening is of dat hij iemand citeert. Dit gebeurt onder andere wanneer hij schrijft over de honger naar het leven en naar de liefde aan de hand van de Film ohne Titel. In de film leven drie vrouwen en een man in een door bommen gehavende villa in Berlijn. Waarbij een van de dames getypeerd wordt als een ‘voormalige nazitrut’. Is dit Jähners typering?
Wolfstijd is geen wetenschappelijke verhandeling over naoorlogs Duitsland, wel biedt het inzichten en reflecties over de naoorlogse Duitse geschiedenis. Met veel aandacht voor interactie tussen de Duitsers en de naoorlogse bezetters, geeft Jähner in Wolfstijd een cultuurtypering van het naoorlogse Duitsland en ‘de Duitsers’. Zijn tekst wordt bovendien ondersteund door een grote hoeveelheid foto’s die treffend gekozen zijn. Wie zich wil verdiepen in de naoorlogse geschiedenis van Duitsland en geïnteresseerd is hoe de Duitsers omgingen met de verwarrende tegenstelling van ‘zoveel einde’ en ‘zoveel begin’, heeft met Jähners werk een prachtig boek in handen, dat de ‘Wolfstijd’ op treffende wijze beschrijft én verbeeld.
Door Marleen van den Berg.
Steun Jonge Historici, bestel dit boek via Athenaeum Boekhandel
Lees hier meer over ons affiliate partnerprogramma
Harald Jähner, Wolfstijd. Duitsland en de Duitsers 1945-1955.
Uitgeverij de Arbeiderspers 2020. 504 pagina’s.
ISBN: 9789029541121
€34,99
Marleen van den Berg rondde recent de research master Colonial and Global History aan de Universiteit Leiden af. Tijdens haar studie specialiseerde zij zich in de contemporaine geschiedenis van Nederland en Nederlands-Indië. Sinds april 2018 is zij als promovendus verbonden aan het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies en de Universiteit van Amsterdam. Haar onderzoek richt zich op de Jodenvervolging in Rotterdam tijdens de Tweede Wereldoorlog en het rechtsherstel na de oorlog.
