Hoewel Nederlanders over het algemeen genomen niet als extreme patriotten te boek staan, kunnen ze bij tijd en wijle nationalistisch uit de hoek komen. Zeker wanneer je aan ‘hun’ geschiedenis komt. De afgelopen tien jaar zijn er een flink aantal publieke debatten gevoerd over gevoelige onderwerpen die in direct verband staan met zwarte pagina’s uit ‘ons’ verleden. Denk maar aan Zwarte Piet (kolonialisme en slavernij), foute standbeelden (nog meer kolonialisme en slavernij) en de dubieuze herkomst van de Nederlandse welvaart (u snapt wel waar dit heengaat). Menig Nederlander begint dan al te steigeren als zelfs maar de indruk wordt gewekt dat ‘hun’ geschiedenis wordt aangetast. De toon van de eerste reclame voor Het Verhaal van Nederland leek die groep mensen vooral gerust te willen stellen. Na enige aarzeling ging ik tóch kijken en werd mijn ongelijk bewezen. Grotendeels dan.
Bekende recepten en nieuwe ingrediënten
Het Verhaal van Nederland gaat in tien afleveringen langs de geschiedenis van ons land, beginnend bij haar eerste bewoners en eindigend na het einde van de Tweede Wereldoorlog. Om dit verhaal te vertellen, wordt er gebruik gemaakt van een recept dat we al hebben gezien in Netflix documentaireseries als The Last Czars en Roman Empire. Het Nederlandse verleden wordt deels op prachtig filmisch niveau nagebootst door acteurs, wat wordt afgewisseld met de woorden van experts. Waar de balans bij haar voorgangers nog weleens ver te zoeken was, maakte de NTR een slimme zet door de toevoeging van acteur Daan Schuurmans. Hij treedt op als verteller, maar ook als allesweter en tijdreiziger. De historici die aan het woord komen, zijn bovendien een stuk objectiever. En door het weglaten van gesproken tekst in de geacteerde scènes, dienen die hun illustratieve doel veel beter. Al deze ingrediënten samen maken van Het Verhaal van Nederland een fenomenale geschiedenisserie.
Acteur Daan Schuurmans treedt op als verteller, allesweter en tijdreiziger. Bron: NTR.
Maar al vanaf de tweede aflevering, over de komst van de Romeinen, leunt de serie steeds zwaarder op het type narratief dat bij de meeste televisiekijkers alom bekend zal zijn. De rode lijn wordt vanaf dat moment namelijk bepaald door de verdiensten van bekende historische mannen, die daarmee, alsof het voorbestemd was, de Nederlandse natiestaat zoals wij die kennen tot stand hebben doen komen. Daardoor lijkt de serie enkele afleveringen te vervallen in stereotypen. Totdat de makers bereid blijken om nuances aan te brengen door hedendaagse discussies over de Nederlandse geschiedenis aan te kaarten.
Scène uit aflevering 2: Romeinen en Bataven. Bron: NTR.
Ruimte voor kanttekeningen?
In het bijzonder in de afleveringen over de Tweede Wereldoorlog en de ‘Gouden Eeuw’ zet de serie kanttekeningen bij de verhalen die de meesten nog zullen kennen van de geschiedenislessen uit hun jeugd. De verhalen over zestiende-eeuwse ontdekkingsreizen naar het Verre Oosten, bijvoorbeeld, willen bij velen nog wel eens een trots gevoel van nationalisme naar boven brengen. Maar historici Matthias van Rossum, Martine Gosselink, Oscar Gelderblom en Valika Smeulders brengen de kijker op uiterst professionele, doch vriendelijke wijze bij dat het begrip ‘Gouden Eeuw’ wellicht is verouderd. Want de tochten van de VOC gingen gepaard met geweld en winstbejag, het grootste gedeelte van de bevolking leefde in armoede, terwijl slechts een klein deel van de bevolking profiteerde. Bovenal wordt de duistere kant van de slavenhandel eindelijk eens niet verzwegen. Smeulders spreekt in krachtige bewoordingen over het lijden en de ontmenselijking van tot slaaf gemaakten: ‘zij werden nog maar één ding en dat was een radartje in het koloniale productiesysteem’. De serie zet zo niet alleen aan tot kritisch denken over het Nederlandse verleden. Het betrekt ook eindelijk mensen bij onze geschiedenis die zich er voorheen misschien niet bij betrokken hebben gevoeld.
Scène uit aflevering 8: Patriotten en Prinsgezinden. Bron: NTR.
Dat gaat helaas niet helemaal op voor vrouwen. Grote namen als Bonifatius, Floris V en Willem van Oranje spelen de hoofdrollen in hun respectievelijke afleveringen. Maar vrouwen als Margaretha van Parma, Aletta Jacobs en Anne Frank komen er daarentegen karig vanaf. Wie er in deze serie in het bijzonder meer eer had verdiend, is Wilhelmina van Pruisen. Zij had een veel grotere rol in de Bataafse Opstand en de formatie van de Nederlandse monarchie dan verteller Schuurmans en de experts doen overkomen. Haar verbeelding maakt van haar persoon bovendien niks meer dan een komische vertoning. De makers spelen zo in op bestaande vooroordelen over historische vrouwen, die de ruim twee miljoen kijkers op hun beurt als bevestigd kunnen zien.
‘Mensen zoals jij en ik’
Het Verhaal van Nederland is een fantastische serie door de combinatie van esthetisch aangename scènes, objectieve kennis van experts en de vertelkunsten van Daan Schuurmans. De kanttekeningen en nuances zullen de ene kijker doen begrijpen dat ‘hun’ geschiedenis niet zozeer is aangetast, maar nog veel intrigerender dan gedacht. De ander zal zichzelf meer verbonden voelen met het verhaal dat volgens de verteller gaat over ‘mensen zoals jij en ik’. Maar door de inadequate representatie van historische vrouwen, voelt deze recensent dat in ieder geval (nog) niet.
Door Jasmijn Groot
Het Verhaal van Nederland (2022)
Met presentatie door Daan Schuurmans
Te zien op NTR
Jasmijn Groot heeft Geschiedenis en Oudheidkunde gestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit, met een specialisatie in genderstudies en vrouwengeschiedenis. Tijdens haar studie was ze onder andere redactrice voor Skript Historisch Tijdschrift en CODEX Historiae. Ze zet haar passie voor vrouwengeschiedenis voort bij Jonge Historici, Feminist Evolution Leiden, haar instagramaccount @jasmijnschrijftgeschiedenis, en op haar website, jasmijn-groot.nl.
